У магілеўцаў сваіх сілаў для абароны было замала. Яны прасілі дапамогі ў гетмана Крыштофа Радзівіла, аднак падмога не паспела: у снежні Налівайка штурмам захапіў Магілеў. Казакі жорстка расправіліся з горадам. Як падае летапіс, яны выпалілі большую частку Магілева, у тым ліку дзве праваслаўныя царквы, абрабавалі і пабілі насельніцтва: «мяшчан, баяр, людзей заможных як мужчын, так і жанчын, дзяцей малых пабілі, пасеклі, пагвалцілі, скарбаў таксама безліч пазабіралі з крамаў і хатаў».
Два тыдні Налівайка стаяў у Магілеве. Тым часам каля Ігумена сабралася нарэшце шляхоцкае войска - колькі тысяч паспалітага рушання Вялікага Княства. На казакоў яго павёў рэчыцкі стараста Мікалай Буйвід. А Налівайка заняў зручную для абароны Ільінскую гару, што каля Буйніцкага поля. Паставіўшы вазы ў некалькі ліній, ён утварыў замкнёны табар.
Бітва пачалася ўранку і доўжылася да вечаровай цемры. Шляхта неаднаразова кідалася на штурм табара, але казакі лёгка адбівалі яе залпамі агняпальнай зброі, якой мелі даволі. Калі сцямнела і бітва перапынілася, Налівайка пакінуў пазіцыі і табарам пачаў адыходзіць уніз па Дняпры - на Быхаў, потым на Рагачоў і Рэчыцу. Войска Буйвіда гналася за казакамі ажно да Рагачова, але нічога не магло зрабіць і павярнула на Менск.
Тады ж на паўднёвым усходзе Беларусі з'явіўся другі загон украінскіх казакоў, якіх прывёў атаман Шавула. Парабаваўшы шляхоцкія маёнткі і вёскі, ён спыніўся на зіму ў Прапойску.
А Налівайка, таксама «творачы шкоду вялікую», рухаўся ўздоўж Прыпяці, займаючы па чарзе Давыд-Гарадок, Лахву, Пінск. Да вясны 1596 года ён сышоў на Ўкраіну, дзе яго загон быў разгромлены дзяржаўным войскам. Самога Налівайку захапілі і, выслаўшы ў Польшчу, чвартавалі.
Пазней афіцыйныя гісторыкі пачалі сцвярджаць, што Налівайкаў паход быў выкліканы прыняццем вуніі, што казацкі атаман абараняў праваслаўную царкву ды што гэта было буйное антыфеадальнае паўстанне ў Беларусі.
Генадзь САГАНОВІЧ
Пасля аб'яднання Польскага Каралеўства і Вялікага Княства ў нашай краіне пачало ўзмацняцца каталіцтва, што несла з сабою пагрозу паланізацыі. У Маскоўшчыне тым часам з'явіліся свае патрыярхі, якія заадно з царамі глядзелі на Беларусь як на сваю вотчыну і дзеля яе захопу збіраліся выкарыстаць праваслаўную веру нашых продкаў. Дапамагчы пазбавіцца ад прэтэнзій Варшавы і Масквы, а таксама ад небяспекі рэлігійнае варожасці ў самой краіне магла новая вера, якая задзіночыла б у адным храме каталіцтва з праваслаўем. Гэта разумелі і свецкія, і духоўныя асобы Вялікага Княства - прыхільнікі ягонае самастойнасці.
Такую веру магла даць вунія.
З лаціны гэтае слова перакладаецца як «адзінства, аб'яднанне».
Ідэя вуніі ажыццявілася ў 1596 годзе на Берасцейскім царкоўным саборы. 9 кастрычніка архіепіскап полацкі Рыгор у царкве Святога Міколы ўрачыста прачытаў напісаны на пергамене тэкст вуніі, абвясціўшы гэтым пастанову сабора. Беларускія і ўкраінскія праваслаўныя ўладыкі прызналі зверхнасць рымскага папы, але захавалі ранейшыя, «грэцкія» абрады. Вялікі князь Жыгімонт адразу выдаў прывілей пра зраўнанне ў правах грэцка-каталіцкага духавенства з рымска-каталіцкім і пра вечную падтрымку вуніяцкай царквы каралеўскаю ўладай.
Кажучы пра гістарычны лёс беларусаў, некаторыя аўтары параўноўваюць Вунію з перамогаю пад Грунвальдам. Разгром тэўтонцаў адвёў пагрозу фізічнага вынішчэння продкаў, аб'яднанне цэркваў выратавала ад смерці духоўнай. Выратавала найперш дзякуючы жывой народнай мове, якая жыла ў вуніяцкіх храмах і манастырах - у казаннях, у навучанні і кнігадрукаванні, у царкоўных спевах.
Новая царква паступова перамагала як сапраўды нацыянальная, народная. Так яе расцэньвалі Кастусь Каліноўскі, Максім Багдановіч, Вацлаў Ластоўскі, а таксама, між іншага, і Фрыдрых Энгельс, які грунтоўна вывучаў гісторыю Рэчы Паспалітай. У канцы ХVІІІ стагоддзя вуніятамі былі тры чвэрткі ўсіх жыхароў Беларусі. Вуніяты добра ведалі, што яны не палякі і не расейцы. Таму так ненавідзелі Вунію маскоўскія цары ды іхныя верныя прыслужнікі ў царкоўных рызах.
Вунія пачалася з палітыкі, а працягвалася як лёс народа.
Увядзенне вуніяцтва напачатку сустракала моцны супраціў з боку праваслаўных брацтваў, але праваслаўе няўхільна здавала пазіцыі. Ягонае духавенства ў бальшыні сваёй вылучалася кансерватызмам і неадукаванасцю. Яно амаль не ведала лацінскай і грэцкай моваў, было адарванае ад навуковых ды культурных дасягненняў эўрапейскай цывілізацыі. Беларускі перакладнік Евангелля Васіль Цяпінскі пісаў, што праваслаўныя не атрымлівалі амаль ніякай адукацыі і часам нават не разумелі славянскае мовы, на якой маліліся. Праваслаўная царква не дала ў ХVІІ стагоддзі ніякіх значных прыкладаў заступніцтва за нацыянальныя правы беларусаў, а часам выконвала здрадніцкую ролю. Таму беларусы пакідалі змаганне за праваслаўе (асабліва пасля жудаснай вайны з Маскоўшчынай у 1654-1667 гадах) і рабіліся вуніятамі.