Выбрать главу

Пагадненне было падпісанае 1 снежня. Яно дакляравала мір на 14 гадоў і 6 месяцаў. Паводле прынятых умоваў у склад Вялікага Княства Літоўскага адыходзілі вялізныя тэрыторыі - Смаленшчына, Чарнігаўшчына і Ноўгарад-Северская зямля з трыма дзесяткамі гарадоў. Прадугледжваўся абмен палоннымі. Калі князю Івану Шуйскаму і Васілю Янаву, якія былі ў абозе Ўладзіслава Жыгімонтавіча, прапанавалі вярнуцца ў Маскву, тыя адказалі, што яны цалавалі крыж каралевічу.

Улетку 1619 года на рэчцы Палянаўцы адбыўся абмен вязнямі. Па адным мастку да сваіх перайшоў бацька цара Філарэт, маскоўскія баяры і мноства ратнікаў, па другім - «літоўскі палон».

Дэявулінскае замірэнне 1618 года паклала канец доўгай спусташальнай вайне, плацдармам якой была Беларусь, і на дзесяцігоддзі злучыла ў адно цэлае этнічныя беларускія землі.

Генадзь САГАНОВІЧ

12 лістапада 1623. Забойства вуніяцкага арцыбіскупа Язафата Кунцэвіча

Усталяванне ў Беларусі вуніяцкай веры ішло напачатку пакутліва цяжка. Своеасаблівым сімвалам гэтага стаўся шлях полацкага арцыбіскупа Язафата Кунцэвіча.

Сама вядомы з полацкіх царкоўных валадароў нарадзіўся ў 1580 годзе ва Ўладзіміры-Валынскім на Ўкраіне ў сям'і выхадцаў з Беларусі. Пераняўшы ад бацькі любасць да кніг, ён юнаком прыехаў у Вільню вучыцца на купца, зрабіўся прыхаджанінам вуніяцкай Свята-Траецкай царквы і спяваў там у хоры. Здольнага пабожнага хлапца заўважыў віленскі мітрапаліт Іпат Пацей. Ён узяў Кунцэвіча ў кляштар паслушнікам і адправіў яго вучыцца ў Віленскую акадэмію. У 1604 годзе, калі Язафат скончыў курс навук, мітрапаліт сам пастрыг яго ў манахі.

Неўзабаве ён стаў гераманахам, а потым і архімандрытам Свята-Траецкага кляштара. Неўзабаве пра Язафата гаварыла ўся Вільня. Вызначаючыся выключным красамоўствам, ён часта прапаведваў проста на вуліцах і пляцах, смела заходзіў у хаціны рамеснікаў і ў магнацкія палацы. Ворагі далі яму мянушку «душахват» - лавец душаў. За заслугі перад грэцка-каталіцкаю царквою, ва ўлонне якой ён перавёў з праваслаўя тысячы віленчукоў, Кунцэвіч быў узведзены ў біскупскі сан.

У першы прыезд палачане сустрэлі вуніяцкага архігерэя святочным ходам з абразамі, царкоўнымі і цэхавымі харугвамі. Вернікі ведалі і пра біскупава ўменне пераканаць сама ўпартага, і пра тое, што гэты яшчэ малады, высокі і танклявы чалавек з вострым поглядам носіць пад адзеннем цяжкія вярыгі і выпрабоўвае свой дух і цела доўгімі пастамі і самабізаваннем.

Зрабіўшыся ў 1618 годзе полацкім арцыбіскупам, Язафат атрымаў ад вялікага князя і мітрапаліта права на падначаленне сабе ўсіх праваслаўных манастыроў і храмаў у Полацку, Віцебску, Магілеве і Воршы. Факты кажуць, што ўладыку, на жаль, не хапала цярпення. Не шкадуючы сябе, гэты чалавек не шкадаваў і іншых. Прыспешваючы падзеі, ён пераступіў небяспечную мяжу, за якой пачыналася жорсткасць. У барацьбе з непакорлівымі ён зачыняў храмы, пазбаўляў сану і караў святароў. Кунцэвічу супрацьстаялі аб'яднаныя ў брацтвы праваслаўныя месцічы, якіх падтрымлівала яшчэ шматлікая праваслаўная шляхта.

Язафат Кунцэвіч быў сынам і ахвяраю свайго нялітасцівага часу. Шукаючы падтрымкі, ён звярнуўся да канцлера Вялікага Княства Літоўскага Льва Сапегі. Той, хоць і належаў да прыхільнікаў ідэі Вуніі, адказаў вельмі суровым лістом: «Кажаце, што вы вольны тапіць невуніятаў і секчы ім галовы... Не, не так трэба абыходзіцца з імі, бо Евангелле боскае сурова ўнушае ўсім мсціўцам, у тым ліку і вам: «мне отмщение и аз воздам». Канцлеравы словы сталіся прарочымі.

У 1620 годзе праз Рэч Паспалітую вяртаўся з Масквы канстантынопальскі патрыярх. На ўжо занятыя вуніятамі епархіі ён паставіў праваслаўных архігерэяў. Прызначаны архіепіскапам полацкім Мялет Сматрыцкі паводзіўся не надта разумна. Прыбыўшы ў Віцебск, ён абвясціў, што адлучае Кунцэвіча ад царквы, і разаслаў па епархіі адпаведныя граматы. Такая чыннасць не дала ніякага плёну, апрача распальвання і без таго гарачых жарсцяў.