Выбрать главу

Як i ў найбольшую з трох у сталіцы. Праўда, аднойчы перад Вялікаднем, на ўсяночную, якая хораша помніцца мне з вяскова-местачковага маленства, паспрабаваў праціснуцца цераз знадворны натоўп i — не змог. Быў толькі неяк у Аляксандра-Неўскай на Вайсковых могілках. Потым прыйшлося ўбачыць у газеце, што гэтая невялікая i прыгожая святыня, у аслоне высокіх дрэў, пабудавана па адным праекце з той, што красуецца каля крывава-славутай балгарскай , Шыпкі (проста шыпшыны), у вёсцы з такою самай назвай. Прыемна ўспомнілася, як я там быў, i на гістарычных скалах, i ў даліне, каля царквы, куды больш велічнай, чым яе мінская адпаведніца.

У Чыгуначнай царкве, пакуль яна жыла, меўся, вядома, i стараста.

I я яго ведаў. Не так, каб зусім ці бліжэй, а ведаў, чый ён цесць. Нават адзін раз сустрэўся i вітаўся за руку ў сямейным застоллі. Зяць яго, вядомы навуковец i паэт з першага пакалення беларускіх савецкіх інтэлігентаў, гадоў некалькі быў маім суседам па пад'ездзе. Асаблівай блізкасці не было, проста прыязнасць людзей адной прафесіі, са значнай розніцай ва ўзросце i ў чынах. Але аднойчы, калі ў кватэры на два наверхі ніжэй было нейкае святкаванне, запрасілі i нас. Жонка пайсці не змагла, i я спусціўся ў той шумны вечар адзін.

Вечар — як вечар, людны, вясёлы. А я з яго найвыразней запомніў сівавусага, статэчнанегаваркога дзядка — таго царкоўнага старасту. Сядзеў, маўчаў, выходзіў моўчкі, моўчкі вяртаўся. А потым настаў той час, калі дзядок з кішэні сваёй камізэлькі выцягнуў за ланцужок спрадвечную цыбуліну ці не славутага «Паўла Бурэ», паглядзеў на стрэлачкі, схаваў свой непадкупны жыццямер i з поўным правам на гэта сказаў... Каму сказаў? — сыну, з сям'ёй якога прыйшоў, i зяцю, гаспадару, хоць абодва яны i на сёмым дзесятку, i акадэмікі, фізік ды лірык, а тым не менш:

«Хлопцы, пара канчаць. Заўтра рабочы дзень».

Як той шум аціхаў ды канчаўся — не помніцца. А да вобраза статэчнага дзядка трэба дадаць, што жыў ён на ўскраіннай, ледзь не вясковай вуліцы, ва ўласным драўляным доме з добрым агародам i садком. Набожны быў i адпаведна пісьменны. Нават як быццам i вершы пісаў, меў свае дяжкасці з рыфмай. Адзін з сяброў яго зяця казаў, што як толькі стары адразу ці неўзабаве пасля вызвалення Мінска ў ліпені сорак чацвёртага дачуўся пра шчаслівы лёс дзяцей, якія з сем'ямі былі ў эвакуацыі, у старасты натхніліся радкі:

Дорогие деточки, увы, Вы остались живы!..

Чаго добрага, а то i хутчэй за ўсё, гэта прыдумана самім зяцевым сябрам, чалавекам весела-з'едлівым, аднак да вобраза дзядка яно i прыліпае, калі яшчэ да гэтага бачыць i акуляры, i абмакнутае пяро...

Усё яно так, але ж мне трэба гаварыць пра іншае, сур'ёзнае, дзеля чаго i ўвесь уступ.

I гаварыць мне трэба ўжо зусім адкрыта.

...Адзін з маіх незаменных, ціхі, глыбокі Фёдар Янкоўскі, які на працягу звыш трыццаці гадоў абдорваў мяне шчырай увагай i спагадай, даў мне калісьці тэмы дзвюх мініяцюр. Пра мацярок — сваю i чыюсьці, найдаражэйшае з успамінаў. А тры гады таму назад, калі я па яго запрашэнні выступаў у педінстытуце, якому ён, падзвіжнік роднага слова, аддаў i ледзь не палавіну жыцця, i найшчырэйшы максімум высакароднай душы, i нястомнасць багатага розуму, Фёдар Міхайлавіч узрадаваў мяне яшчэ адным пры знанием, якое — ужо ўслед яму — успамінаецца з асаблівай удзячнасцю. Адкрываючы тую літаратурную сустрэчу, ён расказаў прысутным тое, пра што я забыўся i тут шчасліва прыгадаў, а ён, аказваецца, памятаў, лічыў у нашых адносінах вельмі значным. Назваў адну з тых тонкіх драбніц, якія i паміж блізкімі людзьмі могуць стаць вырашальным зрухам у той ці ў іншы бок. У нашым выпадку пайшло ў бок станоўчы. У свой час я быў ці не самым першым чытачом яго мовазнаўчых работ, машынапісаў «Беларускай фразеалогіі» i кнігі прыказак. Пасля ён, таксама для першай праверкі, папрасіў мяне паглядзець рукапіс лірычных запісаў, названых ім «абразкамі». I вось праз два дзесяцігоддзі, ды на людзях, перад выкладчыкамі i студэнтамі, прафесар палічыў патрэбным у сваёй сяброўскай аб'ектыўнасці падкрэсліць тое, што пачуў ад мяне, першага чытача яго не мовазнаўчых ужо, a мастацкіх старонак. Нешта не літаральна так, як я яму сказаў, а па галоўным значэнні такое вось помніцца цяпер з яго заўсёды нягучных, нетаропкіх слоў:

«Сам ты вось, браце, кажаш як след, што табе трэба сказаць, i я ад цябе больш нічога, каб як ні прасіў,— не вазьму. Пішы сам».

Я i не браў, а ён не даваў. I далей чыталі адзін аднаго ў рукапісах, дзяліліся ўражаннямі, заўвагамі, пры натуральнай пільнасці да той далікатнай мяжы, якая падзяляе творчыя абавязкі аднаго i другога.