Прошчы пелі і гаварылі – можа быць, між сабою, можа быць, гукаючыся з цёмнаю пушчай, што ўсё аддалялася, аддзеленая апрацаванай зямлёй. І гэты спеў незаўважна быў паўсюль, дамешваўся да дробату капытоў і бразгання збруі, да крокаў ветру ў прыдарожных зарасніках, да перазвону вады ў соннай рачулцы, што давала нырца пад гулкі масток цераз глыбокі яр.
За ярам Йурай пусціў каня ступою. Лелеў скакун без аніякай указкі вершніка сцішыў хаду таксама, і зараз яны ехалі куды павольней, прыглядаючыся да ваколіцы. Магутныя дубы, у якіх дзе-нідзе пачынала ўжо залаціцца лісце, непарушна стаялі на пагорках, а часам і спускаліся ніжэй, ледзь не да самой дарогі. Мясцовыя, падобна, часцяком вырубалі тут векавыя дрэвы для ўласных патрэб, і Лель не без шкадавання глядзеў на разарэнне дуброваў: дубы яму падабаліся. І ўвогуле тутэйшы край падаваўся да дзіўнага блізкім, нечакана сваім, быццам Лель пасля доўгага падарожжа, нарэшце, вяртаўся дамоў.
– То мы едзем да прошчы? – спытаў Лель, асабліва не спадзеючыся на ўцямны адказ. Проста надакучыла маўчаць, ды і сама імклівая шматгадзінная скачка адзывалася і ў целе, і ў душы стомленасцю.
– Менавіта, – спакойна пацвердзіў Йурай.
– Бо там вашыя камяні… як гэта… болей не пяюць?
– Менавіта так, дзіця.
– І таму ты… вырашыў дапамагчы мне?
– О, – Йурай пакруціў галавой, і падала голас завушніца. – Не падманвайся. Я не дапамагаю табе. Мне, чалавечае дзіця, насамрэч мала справы да твайго праклёну.
– Але ж ты выправіўся разам са мной…
– Таму што так трэба, – перапыніў Леля лютніст. – Таму што гэта Яе воля. Таму што ўсё, што сустрэну на гэтым шляху, пасля наніжацца на ніці слоў і гукаў, стане музыкай для Курганова Поля. Ну, або таму, што чалавечых дзяцей трэба скіроўваць на шляху, іначай яны папросту не здолеюць дабрацца да месца. Выбірай, што болей падабаецца.
Лель пачухаў патыліцу, збіраючыся з думкамі.
– Таму што… ты нешта там такое пабачыў, – ціха мовіў ён, прыгадаўшы начную размову, і Йурай варухнуў цёмнымі бровамі і падціснуў вусны. Што б ён ні ўбачыў, распавядаць пра гэта лютніст не спяшаўся.
Коні мерна мясілі капытамі дарожны пыл, а Лель тым часам разважаў, зводзячы ў адно ўсе нітачкі здагадак. У яго хапіла клёку звязаць спеў камянёў у прошчах з чарамі не-людзей, і абрыў таго спеву, з якой-кольвек прычыны, мусіць, азначаў разарваныя закляцці, разбітыя чары. Ясна, што не-людзям тое зусім не даспадобы, адно Лель трохі сумняваўся, ці будзе вяртанне кургановых чараў на карысць чалавеку. Дакладней, пра карысць ці шкоду чалавеку кургановы народ наўрад ці стане задумвацца.
З іншага боку, і людзі не дужа заклапочаныя лёсам тых, з Курганова Поля.
Пра халоднае жалеза Лель таксама прыгадаў тое-сёе, пакорпаўшыся ў памяці, успомніўшы вусцішныя бабуліны казкі. Быццам бы некалі самыя адважныя і ўмелыя ваяры сярод людзей выкоўвалі адмысловую зброю для бітваў з народам курганоў. Звычайная сталь аднаго з вагнявокіх не заб’е, і нават звычайны жалезны нож проста параніць. А вось загаворанае халоднае жалеза, нават яшчэ і не ўдарыўшы, цягне з не-людзей сілу, раз’ядае, як іржа, спляценні іхніх чараў, ломіць волю і рушыць сілу.
«То, можа быць, – Лель унутрана пахаладзеў, але ўсё-такі не мог пра гэта не падумаць, – можа быць, і добра, што даўняе загаворанае жалеза адабрала ў каменнага кола мову, разарвала ніці наведзеных чар?»
– Спеў камянёў, – загаварыў Йурай, быццам прачытаў у зацягнутым маўчанні Леля гэтае пытанне. – Важны не толькі для нас, чалавечае дзіця. Як думаеш, чаму каменныя чары ўкрываюць усю гэтую зямлю? Чаму прошчы раскіданыя па самых глухіх кутках?
– Я не… – прамармытаў Лель, прысаромлены, адчуваючы, што яму і насамрэч зазірнулі ў не самыя годныя думкі. – Не, не ведаю. Чаму?
– Таму што, – адчаканіў лютніст, – гэтыя чары аддзяляюць нас ад нечага, што страшнейшае за «не-людзей». Або нават за чалавечых дзяцей.
– І што гэта? – Лель зацікаўлена прыўзняў бровы. – Тое страшнейшае?
У перачутых ім бабуліных казках нічога такога не было, ды і Лелю цяжкавата было ўявіць штосьці болей жудаснае, чым Дзікі Гон. Ці чары, здольныя пераўтварыць чалавека ў звера. Ці… Тут Лель прыгадаў чорныя бездані ў зрэнках Той, у сне, які не быў сном, і скалануўся, быццам ад халоднага ветру.
– Можа быць, – нядобра ўхмыльнуўся лютніст, – гэта пачвары, што паглынаюць тых, хто задае зашмат пытанняў!
Лель змрочна засоп. «А можа быць, – працягнуў ён пра сябе, перадражніваючы, – можа быць, ты проста не хочаш адказваць». Праўда, выпрабоўваць цярплівасць Йурая або нават і тых уяўных пачвар Лель не рашыўся і палічыў за лепшае замаўчаць.
Ваколіца, падобна, сапраўды была добра абжытая, бо чым далей, тым болей сустракалася ім людзей. Хтосьці працаваў у полі і паварочваўся на конскі тупат, прыглядаючыся да вершнікаў. Хтосьці прамінаў пратаптанымі сцежкамі да сяліб, несучы мяхі ці кошыкі, а то і вязанкі дроў. Раз-пораз і вазы паўзлі па дарозе, насустрач ці ў той жа бок, і суровыя барадатыя вознікі падазрона касіліся на нябачаных верасовых скакуноў.