Tiuj proponoj, kiuj inkiuzivis la rekomendon eldoni lernoii- brojn kaj vortarojn kaj fondi asocion de esperantistoj, ne havis tujan sekvon. Sed estis fondita ĉe la Instituto de Lingvoscienco sekcio pri interlingvistiko, kaj la iingvisto Viktor Grigor'ev, kiu dum la kunveno estis rakontinta, ke artikolojn de li jam kompos- titajn oni ne publikigis, ĉar en ili estis mencio pri Esperanto, povis en 1966 aperigi en la revuo Voprosyjazykoznanija longan, argument-riĉan artikolon „Pri kelkaj demandoj de interlingvis- tiko".[1656] En tiu, ii nomis kontraŭscienca la atendon de Gafurov kaj Kammari, ke la estonta lingvo kreiĝos nature, spontanee per laŭgrada interproksimiĝo de la naciaj lingvoj, kaj prezentis sian tezon, ke la universala iingvo povos esti atingita nur per konscia kreado - „per artefarita internacia helpa lingvo - iaspeca ,lingv- istika sputniko"'.
Grigor'ev ceiis unuavice iiveri argumentojn kontraŭ la „nepra- vigebla maiamikeco al interlingvistiko". Similan manieron de argumentado uzis Isaev, alia partopreninto de la diskut-kun- veno. En artikolo verkita kuniabore kun la kirgizo M.S. Dĵunu- sov, kiu iĝis konata per siaj avertoj kontraŭ asimileca interna- ciigo, Isaev (kiu estas oseto), turnante sin kontraŭ la kunfandiĝa teoriisto Ĥanazarov, zorge diferencigis inter ia estonta homara lingvo kaj la nuna artefarita lingvo uzata kiel helpiio apud la naciaj iingvoj.[1657]
Tio estis dirita en la kadro de relative malkaŝa, vigla diskutado, kiu okazis en fakaj revuoj kaj iibroj inter la jaroj 1966 kaj 1970 kaj kies temo estis la rilato inter nacio kaj socialismo. Estis en la sama periodo, ke aperis la vortaro de Bokarev kaj ke la registaro de Litovio decidis ebiigi, ekde la lernjaro 1968/69, la fakultativan instruadon de Esperanto en mezgradaj lernejoj. La esperantistoj ĉerpis novan esperon, ke iiia movado progresos, eĉ se mairapide.
Unu el la kontribuoj al la menciita diskutado estis libro, kiu portis la titolon „Kiel estigos universala lingvo?". Gian aperon aŭspiciis la Instituto de Filozofio ĉe la Akademio de Sciencoj.[1658]La aŭtoro estas Ermar Svadost, kiu dediĉis pli ol du jardekojn al siaj esploroj kaj devis atendi dum 13 jaroj, ke aperu lia prespreta manuskripto.[1659] Lia libro, mallonge dirite, jesas la eblecon atingi sciencan sintezon de la lingvoj de la homaro kaj akcentas, ke necesas havi je dispono, gustatempe antaŭ la starigo de tutmonda komunisma socio, kiel eble plej perfektan universalan lingvon, kiu siatempe tute transprenu la funkciojn de la naciaj lingvoj.
Svadost alvenis al tiu konkludo post analizo de ahaj teorioj pri la vojo al universala lingvo. Li kritikas kaj la teorion de Kautsky, Bogdanov, Ĥanazarov kaj aliaj, ke el la naciaj lingvoj eligos la universala lingvo, kiun h nomas neakordigebla kun la principo de Lenin pri nacia egalrajteco, kaj la teorion pri tutmonda kunfluigo de lingvoj, al kies ĉefa reprezentanto N. Ja. Marr h atestas kon- traŭdirojn kaj „mirindan malkonsekvencecon"; same, Svadost malakceptas la koncepton de Stalin pri la anticipa estigo de zonaj lingvoj.
La pledo de Svadost por konscia lingvo-kreado estas farata grandparte per argumentoj, kiuj similas tiujn de la esperantistoj. Tamen, h klare konstatas, ke Esperanto ne povas servi kiel kerno por la kreo de la estonta tutmonda lingvo, ĉar gi estas „individua" kreaĵo kaj fluas „senkontrole". Negative estas prijugata la pia pacifisto Zamenhof kaj la influo de liberalaj burgoj en la Esper- anto-movado. Interese, Svadost riproĉas al la esperantistoj ankaŭ, ke ih ne starigis al Esperanto la celon igi tutmonda lingvo anstataŭanta la naciajn lingvojn; pri iha ph modesta pretendo disvastigi nur internacian helpan lingvon h diras, ke tiu koncepto ne povas enkadriĝi en la marks-leninisma ideo pri interproksi- miĝo de la naciaj iingvoj.
Pri la libro de Svadost estas notinde, ke ĝi malaprobis la teo- riojn de Marr kaj Stalin, samtempe kritikante la kutimajn antaŭ- juĝojn kontraŭ artefarita lingvo. Sed ĉe la esperantistoj ĝi devis elvoki miksitajn sentojn pro la klara, ĉefe ideologie motivita kon- traŭstaro de Svadost al Esperanto. En sia rebato, ili emfazis, ne mailerte, lian riproĉon, ke la esperantistoj havas limigitajn pre- tendojn kaj ne volas forpuŝi la naciajn iingvojn, kaj esprimis bedaŭron pri la perspektivo de „tre maigaja estonteco por la homaro", se ĉiujn popolojn kaj kulturojn oni tondus per la sama kombilo.[1660] La demandon de universala lingvo ili nomis por la nun- tempo tute ne grava kaj anstataŭe akcentis la aktualan, urĝan bezonon de helpa lingvo.[1661] Krome, al la kritiko de Svadost kon- traŭ la esperantista principo: unue disvastigi kaj uzadi la iingvon kaj poste perfektigi ĝin, ili respondis per la argumento, ke lia insistado pri la inversa ordo, pri „maksimuma perfekteco" de la uzota iingvo, estas prokrastemo, kiu dume favoras la iingvan imperiismon de grandaj naciaj lingvoj.[1662]
Ni ne bezonas tamen trotaksi la signifon de la verko de Sva- dost, ĉar ĝi estas nur unu kontribuaĵo de ne aparte infiua teo- riisto. Estas ankaŭ menciinde, ke Bokarev, unu el la redaktoroj de la libro, povis en antaŭparolon enmeti siajn rezervojn precipe kontraŭ la lingvistika pritrakto de Esperanto fare de la aŭtoro.[1663]Ĉiuokaze, pri ia demando de estonta lingvo estis multaj aliaj opinioj, kvankam malofte tiel detale prezentitaj kiel en la libro de Svadost. Verŝajne plej influa restas la grupo de tiuj, kiuj aser- tas, ke iu nacia lingvo iĝos universala[1664]; krom Gafurov kaj Ĥana- zarov, al ili apartenas la lingvisto A.A. Reformatskij, ankaŭ li kontraŭulo de Esperanto.[1665] Iliaj starpunktoj estas esence asimilis- maj kaj pii-malpii klare akordiĝas kun teoriistoj pri la nacia pro- blemo, kiuj konsideras la kunfandiĝon de pli malgrandaj popoloj kun la grandaj socialismaj nacioj necesa akompanaĵo de la eko- nomia evoluo.[1666] La teoriisto M.I. Kuliĉenko, ekzemple, substre- kas, ke la interproksimiĝo nepre devas konduki al kunfandiĝo kaj ke malpravas tiuj, kiuj, ne povante bone imagi la en fora estonteco okazontan kunfandiĝon, turnas sin kontraŭ la inter- proksimiĝo de nacioj en la nuntempo aŭ eĉ publikigas tezojn, en kiuj la internaciismo estas reduktita al la florado de nacioj .[1667] Alia grupo inklinas al la opinio, ke la estonta lingvo de la homaro povas esti artefarita lingvo, riĉigita per la naciaj lingvoj[1668], kaj donas - kiel Svadost - nepran preferon al tia solvo. Denove aliaj antaŭvidas ambaŭ eblecojn: tiun de artefarita lingvo kaj tiun de kunekzistado de tri-kvar altevoluintaj naciaj lingvoj, mem ne indikante klaran preferon.[1669] A1 ĉiuj ĉi teoriistoj, kiuj interkonsen- tas pri la celo de lingva unueco, kontraŭan pozicion okupas V. A. Avrorin. Li esprimas dubon, ĉu oni entute okupiĝu pri la demando, kiel formiĝos unueca lingvo, aŭ eĉ nur faru prognozon pri tia afcro de malproksima estonteco. La dominan tendencon, kiu ne bedaŭras la malaperon de malgrandaj lingvoj, Avrorin klopodas senkreditigi, atribuante ĝin al Kautsky. Fakte, li argu- mentas, estas tiel, ke la vivkapablo de lingvoj spitas la unueciĝon de la kultura enhavo sub la kondiĉoj de socialismo kaj ke, se lin- gvoj evidente tre obstine rezistas procezojn de koncentrado, ankaŭ la estiĝo de unueca lingvo apenaŭ estas imagebla[1670]
Se oni klopodas difini ia pozicion de la sovetaj esperantistoj en tiu ĉi diskuto, apenaŭ estas dubo, ke iii inklinas al ia opinio de ia malplimulto de teoriistoj, kiu pledas favore al kiei ebie ple j libera evoluo de ia ekzistantaj lingvoj en Soveta Unio. Por ili gravas, ke temoj kiei interproksimiĝo kaj kunfandiĝo, asimilado de nacioj kaj konkurado de grandaj lingvoj ne tiom superregu, ke ili estas metitaj en ia embarason klarigi, ĉu kaj kiei Esperanto akordiĝas kun ia preparlaboroj por ia kunfandiĝo de lingvoj. Elirante de ia pozicio, ke interne de Soveta Unio ia iingva problemo estas sol- vita kaj ke pri universala iingvo nun ne necesas zorgi, ili elstarigas la nuntempan internacian komunikadon kaj strikte iigas Esper- anton al tiu bezono. „Nia principo devas esti ,kaj-kaj\ sed ne ,aŭ- aŭ'", skribis Isaev, klarigante ke sub tio li komprenas ia paralelan ekzistadon de multnombraj naciaj iingvoj, de ia interpopolaj lin- gvoj, de ia mondaj lingvoj (rusa, angia, franca, hispana, araba, ĉina) kaj de ia „internacia heipiingvo".[1671] Tiamaniere Esperanto prezentiĝas kiel ia nuntempe utila helplingvo, kiu ne koiizias kun la aktuala pozicio (kaj estontaj pretendoj) de ia rusa kiei interpo- poia lingvo en Soveta Unio kaj kiei konkuranto de aliaj „grandaj lingvoj" en tutmonda skaio.