La Danĝera lingvo

[41] E. Drezen, Analiza historio de Esperanto-movado_y Leipzig 1931 (represo Kioto 1972), p. 85-86.

[42] Kp. David L. Gold, "Towards a study of possible Yiddish and Hebrew influence on Esperanto", en: Szerdahelyi Istvdn (red.), Miscellanea Interlinguistica, Budapest 1980, p. 311-312.

[43] Erwin Oberlander, Tolstoj unddie revolutionare Bewegung, Mŭnchen, Salzburg 1%5.

[44] Gernet (1870-1929), pioniro de Esperanto en Odessa, en 1892 estis for- pelita de la universitato kaj arestita pro kontraŭregistara agado.

[45] L. Ivn, „Ad fontes", p. 167.

[46] Teksto de la (sekreta) skribaĵo en G. Demidjuk, „,Esperanto - vovse ne jazykP" („Esperanto neniel estas lingvo!"), Izvestija CKSESR 6. 1928, p. 332.

[47] Esperantisto 6.1895, p. 27.

[48] Temas pri letero de Tolstoj al Anna Germanovna Rozen, de 8-12-1894. Ĝi estas presita en L.N. Tolstoj, Polnoe sobranie soĉinenij, vol. 67, p.

[49] Esperantisto 6.1895, p. 30; novan tradukon donas Holzhaus, p. 284-285.

[50] Samloke, p. 31.

[51] Samloke, p. 44,48.

[52] PVZIH 215-220; Holzhaus,p. 285-286.

[53] En decembro 1895 ekaperis en Uppsala nova revuo, Lingvo Internacia, kiu ĝis la Unua Mondmilito estis la ĉefa organo de la esperantistoj. - Pli malfrue, en 1912, „Posrednik" eldonis broŝurforme kelkajn verkojn de Tolstoj en Esperanta traduko.

[54] Ĥvorostin, p. 40; kp. Demidjuk, p. 333.

[55] La aŭtoro estis la katoiika pastro Aleksandras Dambrauskas (Dombro- vski), kiu en 1889 estis por kvin jaroj ekzilita al norda Ruslando, ĉar li malpermesis al katolikaj lernantoj obei ordonon pri vizitado de rus-orto- doksa preĝejo. Ĝis sia morto en 1938 li ludis elstaran rolon en la Esper- anto-movado kaj ĝenerala kultura vivo de Litovio. (J. Petrulis, „Unuaj esperantistoj en Litovio", Horizonto de Soveta Litovio, n-ro 2,1971, p. 14; Kl. Naudzius, „Ĉu vere peripetioj?", l'omnibuso9.1972, n-ro 6 [52], p. 4; PVZII281.)

[56] Kiel oni eksciis nur post la Dua Mondmilito, lia vera nomo estis Louis Chevreiut (1855-1935). Vd. Tazio Carlevaro, „La enigmo de Beaufront", Literatura Foiro 7. 1976, n-ro 37/38, p. 10-13; Marcel Delcourt, Jean Amouroux, „Grandeco kaj dekadenco. Fino de mito", Literatura Foiro 7.1976, n-ro 40, p. 6-7; 8. 1977, n-ro 41, p. 12.

[57] Letero al E. Boirac, de 18-12-1906, en Israela Esperantisto 1977, n-ro 60 (aprilo), p. 3. - Asnes, judo, estis redaktoro dc Ruslanda Esperantisto.

[58] J6zef Toczyski, „Benedykt Dybowski \ Pola Esperantisto 1970, n-ro 3, p. 3-4.

[59] Vera nomo Leopold Blumenthal (1865-1940). Vidu EdE, p. 47; S. Winin- ger, GroBe jŭdische NationaI-Biographic. Vol. 6. Cernau^i s.j.. p. 448- 449.

[60] Stanislav Kamaryt, Historio de la Esperanto-movado en Cehoslovakio, Praha 1983, p. 13-20.

[61] Peter Brock, Pacifism in Europe to 1914, Princeton 1972, p. 466; Pavel Rosa, Situacio de Esperanto en Slovaka Socialisma Respubliko, Bra- tislava 1977, p. 2-5. - Skarvan, kune kun la niso N.P. Evstifeev, eldonis la unuan lernolibron de Esperanto por slovakoj, t.e. slovakan tradukon de Fundamento de Esperanto (1907).

[62] G. Waringhien, Leteroj de L.-L. Zamenhofl, Paris 1948, p. 3.

[63] PVZIV 79. - En la traktaĵo Zamenhof ankaŭ verve pledas por konsidero de la principo de socia egaleco, kontraŭstarigante al la latina, la internacia lingvo de la pli altaj klasoj, Esperanton - lingvon, kiun post kelkaj mona- toj povus posedi „eĉ la plej malriĉaj kaj senkleraj vilaĝanoj" (PVZ IV 105-106).

[64] Kaj eble Zamenhof mem intence kredigis, ke estis tieclass="underline" SenJegenda bio- grafio, p. 109. - La traktaĵo unuafoje aperis, sub la pseŭdonimo Unuel, en Fundamenta Krestomatio (1903); laste represita en PVZIV 71-124.

[65] L. de Beaufront, JEl Francujo", Lingvo Internada 2. 1897, p. 147. - Simile argumentis Renĉ Lemaire, „Le mouvement espĉrantiste et le mou- vement pacifique", L'Esp6rantiste 1.1898, p. 86-88,111-113.

[66] Lia fama verko aperis ankaŭ en Esperanta traduko: La juda ŝtato. Provo de moderna solvo de la juda problemo, Budapest 1934.

[67] Laŭ Waringhien (Leteroj de L.-L. Zamenhofl, p. 24), de Beaufront kaj Bourlet estis kontraŭ Dreyfus, dum Sebert, Moch kaj Emile Javal defen- dis lin.

[68] „Generalaj observoj pri la regularo (de Societo Esperantista por la Paco)", Espero Pacifista 1. 1905, p. 26-27. - Laŭ Moch, estus danĝere „prezenti al la publiko duoblan ,utopion ".

[69] Utilas mencii, ke en la membraro de Societo Esperantista por la Paco, fondita en 1905, aperas la nomoj de la gvidaj francaj esperantistoj Boirac, Bourlet, Cart, Chavet, Fraictier, Grosjean-Maupin, Javal, Sebert kaj Michau*.

[70] _MĜeneralaj observojp. 27.

[71] L. de Beaufront, „Pri la Tutmonda Ligo Esperantista", Lingvo Internacia 10.1905, p. 314 (el L'Espĉrantiste, n-ro 89). - Necesas atentigi tamen, ke la kialoj de la kontraŭstaro de de Beaufront estis pli kompleksaj; vd. Lete- rojde L.-L. Zamenhofl, p. 143,156,166 k. sekv.

[72] Bein (plumnomo Kabe, 1872-1959), unu el la plej grandaj sŭlistoj de Esperanto, dum sia junaĝo estis por kelkaj jaroj ekzilita pro kontraŭrusa agado. (En 1911 li forlasis la movadon.)

[73] Teksto en EeP, p. 418-420.

[74] Leo Belmont estis proponinta enmeti tian aludon. - La Deklaracio ja inkluzivis la sugeston, ke Esperanto „povus servi kiel paciga lingvo de publikaj institucioj en tiuj landoj, kie diversaj nacioj batalas inter si pri la lingvo" - formulo, kiu celis unuavice la situacion en la rusa regno.

[75] Ankaŭ estis ĉiam multaj, kiuj „kompletigis per E(speranto) sian kolekton de manioj: spiritismo, kontraŭalkoholismo, seksabstinemo, kontraŭvivi- sekciismo": Gaston Waringhien, Lingvo kaj vivo, La Laguna 1959, p. 405.

[76] Maimon, p. 164 (intervjuo kun TheJewish Chronicle).

[77] Letero de 28-5-1901, PVZ VI13.

[78] Letero al Michaux, de 21-2-1905, PVZ VII28,30.

[79] Gomo Sum, GUlelizm. Proektreŝenija evrejskago voprosa, S.-Petersburg 1901. Represo, kun Esperanta traduko de Adolf Holzhaus, Helsinki 1972; ankaŭ: PVZ V 357-442. - „Hilelismo" deriviĝas de Hillel, juda saĝulo en Jerusalemo (ĉ. 30 a.Kr. -10 p.Kr.), kiu „klarigis la Biblion kun mildeco k spiritlarĝeco" (PIV); kp. Nahum N. Glatzer, Hillel. ReprSsen- tant des kJassiscben Judentums, Frankfurt a.M. 1966.

[80] Waringhien, 1887kajla sekvo_f p. 66.

[81] La tre rivela letero al Michaux, ekzemple, estis en EdE (p. 579-582) nur kriple publikigita; kp. G. Waringhien, „Enkonduko^M, en: Maimon, p. 9.

[82] PVZVII29.