[208] F.P. Walters, A History ofthe League ofNations. Vol. I, London, New York, Toronto 1952, p. 193. - La signifo de la Komisiono jam reduktiĝis de post 1924, kiam en Parizo estis fondita Instituto pri Intelekta Koope- rado, finance subtenata de Francio; ties direktoro estis, de 1925 ĝis 1931, Julien Luchaire.
[209] Necesas atentigi, ke malantaŭ la kulisoj ankaŭ la brita registaro klopodis eviti, ke la Ligo esprimu oficialan apogon al Esperanto: Huber, p. 87-90.
[210] Contre Voctroi..., p. 7.
[211] Letero al Abb6 Ricard, de 5-6-1923; cit. Huber, p. 100. - En siaj memo- roj, de Reynold skribas, ke la Komisiono, apenaŭ kreita, spertis „la ata- kon de absolutaj utopiistoj kaj integralaj internaciistoj: la esperantistojn: Gonzague de Reynold, Mes mĉmoires. Tome 3: Les cercles concentri- ques> Genĉve 1963, p. 452. En artikolo de 1925 li rimarkis „en tiu utopio de la artefarita lingvo malsanan formon de idealismo, signon de konfuzo, simptomon de dekadencon: „Le probl&me de la langue internationale", Bibliothĉque universelle etRevue de Genĉve 1925, p. 768. Ankaŭ post la milito (dum kiu li estis kalkulinta pri la venko de Hitler) de Reynold daŭri- gis sian agitadon kontraŭ Esperanto.
[212] Edmond Privat, „Idealo kaj realigon, Esperanto 18.1922, p. 121.
[213] Vd. Bon voisinage. Edmond Privat et Romain RoUand. Lettres et docu- ments prĉsentĉs et annotĉs par Pierre Hirsch, Neuchdtel, Paris 1977; Edmond Privat, Vivo de Gandhi, La Laguna 1967.
[214] Vd. Die Wahrheit ins AusĴand durch Esperanto. Stimmen des Auslands ŭberden Krieg, Leipzig 1915. - De novembro 1914 ĝis januaro 1919 aperis 60 numeroj de „germana informilo pri la milito", Internacia Bulteno, eldonita de Germana Esperanto-Servo en Berlino.
[215] Zimmermann, Esperanto, ein Hindernis, p. 14-15.
[216] Leterode 15-8-1922; laŭHuber,p. 78.
[217] Cit. Albert Lĉon Guĉrard, A sbort bistory oftbe internationaJ Janguage movement, New York 1922, p. 185-187.
[218] Albert Steche, „Der Siegeszug des Esperanto", J^eipziger Tageblatty 4 kaj 5 aprilo 1914; cit. laŭ la samtitola broŝura represo, Leipzigs.j., p. 7 (sub- strekoj tie).
[219] Steche (1862-1943), kemi-industriisto, estis vicprezidanto de Unuiĝo de Saksaj Industriistoj (1905-1920) kaj membro de la saksa parlamento (1909-1918). Li ankaŭ estis membro de la prezidantaro de Hansa Ligo, grava alianco fondita en 1909 de industriistoj kontraŭantaj la influon de ekstremaj konservativuloj en la politika kaj ekonomia vivo de Germanio. Vd. Johannes Dietterle (red.), La Vendreda KĴubo, Leipzig 1921, p. 112- 115; Fritz Fischer, Krieg der Ulusionen. Die deutsche Poiitik von 1911 bis 1914, Dŭsseldorf 1969, p. 56-57,333.
[220] Edmond Privat, „La 15 Decembro 1859", Esperanto 17.1921, p. 201. - En 1924, la 16a Universala Kongreso de Esperanto en Vieno akceptis unuanime rezolucion deklarantan, ke „la kongreso neniel estas burĝa kongreso aŭ laborista, sed neŭtrala kongreso de ĉiuklasaj esperantistoj": Esperanto 20.1924, p. 148.
[221] F. Leuschner, „Wir und die Bŭrgerlichen", Der Arbeiter-Esperantist 8. 1922, n-ro 9, p. 10.
[222] Paul Bennemann, „Das Esperanto und die Schulbehorden", DasEsper-
anto ein Kulturfaktor, Band 8. Festschrift anlaBlicb des 17. Deutschen
Esperanto-Kongresses, Berlin 1928, p. 55.
[222] Karl Vossler, Geist und Kultur in derSprache, Heidelberg 1925, p. 187- 188.
[223] Kp. Vilmos Benczik, „Julio Baghy - mitoj kaj realo", Sennadeca Revuo 1969, n-ro 97, p. 42-52; Marjorie Boulton, Poeto fajrakora. La verkarode Julio Bagby, Saarbrŭcken 1983.
[224] Vd. la memorojn de Teo Jung, Ĉiu - ĉiun. Sep jardekojn en la Esperanto-
[225] A. Sproeck, „Polizei und Esperanto", DerArbeiter-Esperantist 8.1922, n-ro 8, p. 1; vd. ankaŭ Sennadeca Revuo 3.1921/22, n-ro 10, p. 16; n-ro 11/12, p. 15.
[226] Polizeiprasidium Leipzig, Esperantosprachliche Dienststelle, den 22. Februar 1924. - S-ro Jŭrgen Hamann dankinde disponigis fotajn repro- duktajojn de tiu ĉi kaj aliaj materialoj nun konservataj en Staatsarchiv, Leipzig.
[227] Sennacieca Revuo 5. 1923/24, n-ro 4, p. 16.
[228] Das Polizeiprasidium, Pol. Abt., 19. Marz 1924.
[229] Kp. Otto Bafiler, „Fortschrittliche Tradiŭonen", DerEsperantistl. 1966, n-ro 5/6 (apr./majo), p. 33-34.
[230] Sennaciulo 4. 1927/28, p. 149; 5.1928/29, p. 258,456.
[231] Sennacieca Revuo 5.1923/24, n-ro 6 (47), p. 11-12 (pri Hungario).
[232] Marinko Ĝivoje, Historio de Esperanto-movado en Jugoslavio, Zagreb 1965, ĉap. 8.
[233] Sennacieca Revuo 5. 1923/24, n-ro 6 (47), p. 12.
[234] Givoje, Historio, ĉap. 9.
[235] Alfonso Pechan (red.), Gvidlibro por Supera Ekzameno. Dua eldono, Budapest 1979, p. 90.
[236] EdE, p. 230.
[237] Sennaciulo 2.1925/26, n-ro 19 (71), p. 8.
[238] EdE, p. 230.
[239] Seonadulo 1.1924/25, n-ro 3, p. 6.
[240] Nesta H. Webster, Secret sodeties and subversive movements. 2a eld., London 1924, p. 345.
[241] Henri Barbusse, „A1 la InternaciistojEsperantista Laboristo 2. 1921, n-ro 2, p. 3.
[242] Protokolaro de la VHI-a Kongreso (de SAT) en Goteborg... 1928, p. 57.
[243] „Grava danĝero", Pola Esperantisto 17.1923, p. 83.
[244] Baroko, „Sub verda mantelo", Pola Esperantisto 18.1924, p. 33.
[245] L. Kokĉny, „Intervjuo kun s-ano Tieder, prezidanto de HESL", Hungara HeroJdo 3. 1930, n-ro 7, p. 6.
[246] Dekreto n-ro 9607 de 10-4-1928; cit. Sennadulo 4. 1927/28, p. 301. Vd. ankaŭ samloke, p. 285; kaj „Reakcio kaj mondlingvo", La Sodalisto 3. 1928, p. 64. - La dekreto estis evidente influita de la cirkulero de Bĉrard: Esperanto 24. 1928, p. 130; Ivan Sarafov, Skizo de la historio de bulgara Esperanto-movado, Sofio 1971, p. 25.
[247] Cit. Ĝivoje, Historio, ĉap.12.
[248] En T6tkoml6s en 1927, menciita dum interpelacio de socialdemokrataj deputitoj en la parlamento; cit. EdE, p. 230.
[249] Menciita dum la jarkunveno de Hungaria Esperantista Societo Laborista, 23-3-1930: Sennadulo 6.1929/30, p. 321.
[250] En Pom&zen 1927, menciita dum interpelacio en parlamento; cit. EdE, p. 230.
[251] En Pĉcs en 1927; samloke.
[252] Antaŭen (organo de HESL) 1929, apr./majo, p. 18; kp. SennaduJo 5. 1928/29, p. 364; cit. ankaŭ en EdE, p. 230. - Por pliaj detaloj vd. Ladislao Halka, „La historio de la Hungaria Esperantista Societo Laborista", Hun- gara Heroldo 2. 1929, n-ro B 6, p. 3-8; krome Sennadub 5. 1928/29, p. 353; 6. 1929/30, p. 413.