[420] Persona komuniko de Artur Gitzinger, Solingen, de 4-7-1966.
[421] Bundesarchiv Koblenz, R 58/384.
[422] Samloke.
[423] Raporto de d-ro Hans Unger al Germana Esperanto-Instituto, de 2-6- 1948; eltiraĵo en La Ponto 3.1949, p. 5-6. - Hitler mem diris komence de 1941, ke post cent jaroj la germana estos la lingvo de Eŭropo: Werner Jochmann (red.), AdolfHiŭer. Monologe im Fŭhrerhauptquartier 1941- 1944, Hamburg 1980, p. 124.
[424] Henry Picker (red.), Hitlers Tischgesprache im Fŭhrerhauptquartier 3a eld., Stuttgart 1976, p. 453-454. En majo 1942 Hitleresprimisesperon, ke en Bohemio kaj Moravio oni sukcesos „en 20 jaroj repuŝi la ĉefian lingvon al la signifo de dialekto": samloke, p. 322.
[425] Esperanto Intemacia 11. 1947, p. 3.
[426] Isaj Dratwer, „Kiel pereis la familio de d-ro Zamenhof', Germana Esper- anto-Revuo 17. 1964, p. 57.
[427] Vd. Marjorie Boulton, Zamenhof. Aŭtoro de Esperanto, La Laguna 1962, p. 248.
[428] Andrzej Pettyn, Skizo pri la Esperanto-movado en Pollando, Varsovio 1978, p. 4.
[429] Samloke. Vd. ankaŭ Isaj Dratvver, Lidja Zamenhof. Vivo kaj agado, Antverpeno, La Laguna 1980, p. 102-109 (reproduktaĵoj de kvar poŝtkar- toj skribitaj el la geto inter majo 1940 kaj januaro 1942); Wendy Heller, Lidia. The life ofLidia ZamenhofdaughterofEsperanto, Oxford 1985. - Wanda, la edzino de Adam, kaj ŝia filo estis kaŝitaj de nejuda familio en Varsovio kaj transvivis.
[430] Czeslaw Pruski, la delegito de UEA en Lublin, estis mortpafita komence de februaro 1941 verŝajne ĉefe pro sia esperantisteco: Jan Zawada en Pola Esperantisto 42. 1962, n-ra4 (jul./aŭg.), p. 5.
[430] „A1 la Savintoj de Aŭstrio!", Aŭstria Esperantisto 11. 1934, p. 13.
[431] Aŭstria Esperantisto 11. 1934, p. 27.
[432] Aŭstria Esperantisto 13. 1936, n-ro 2, p. 2.
[433] Sennaciulo 14. 1937/38, p. 75.
[434] Hugo Steiner, KataJogo pri la kolektoj de Internacia Esperanto-Muzeo en Wien. Parto I, Wien 1957, p. XXIX.
[435] Bundesarchiv Koblenz, R 58/384.
[436] Pierre Jayer, „,Pro Esperanto'. Memoro pri Gustav Weber", manus- kripto, 1966. - Martiro de la naziismo estis ankaŭ alia esperantisto, la konata katolika pacifisto Max Josef Metzger; kondamnita al morto pro „defetismo", li estis senkapigita en Berlino la 17an de aprilo 1944.
[437] Bundesarchiv Koblenz, R 58/384.
[438] Ligilo, 25-8-1939; laŭ Esperanto 35.1939, p. 34.
[439] Kiel konate, en junio 1942 Heydrich estis mortigita per atenco, post kio la nazioj masakris la loĝantojn de la vilaĝo Lidice.
[440] Kamaryt,p. 76-81.
[441] Pierre Petit, ,,50-monata esperantista propagando sub germana oku- pado", Esperanto Internacia 9. 1945, p.3-5.
[442] Amfinn Jensson, „Norvega Esperantista Ligo dum la milito", Esperanto Internacia 9. 1945, p.78.
[443] Tra densa mallumo.«Esperanto-eseoj pri movado kaj lingvo, Kopenhago 1942, p. 27, 25.
[444] Heroldo de Esperanto 22. 1946, n-ro 7 (1056), p. 2.
[445] E. Cortvriendt, „Flandra Ligo Esperantista dum la milito", Esperanto Internacia 9.1945, p. 88-89.
[446] Persona komuniko de Rij ksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, Amster- dam, de 14-3-1969; vd. ankaŭ „La verda stelo brilis en la mallumo. Esper- antista vivo en la okupita Nederlando", La Praktiko 11.1946, p. 87.
[447] Andreo Cseh, „La Ĉe Instituto dum la milito", Esperanto Internacia 9. 1945, p. 57; la sama, „Dum la uragano", La Praktiko 11.1946, p. 15. -En 1967 la nederlanda registaro sendis al la registaro de FR Germanio liston de 658 personoj suspektataj pro militkrimoj; sur la listo troviĝis ankaŭ la nomo de Schwier: Nederlanda Esperantisto 32. 1967, p. 75.
[448] Kp. Der ProzeB gegen die Hauptkriegsverbrecher vor dem Internationa- len Militargerichtshof, Nŭmberg, 14. November 1945-1. Oktober 1946. Vol. XXV, Nŭrnberg 1947, p. 252-253. - La konfiskadon de bibliotekoj de internaciaj organizaĵoj por la menciita celo gvidis ia t.n. Operacia Stabo Rosenberg, kiu en juiio 1940 ricevis de Hitler la komision sekurigi en la okupitaj teritorioj materialon de ĉiuj organizaĵoj mondkoncepte malamikaj al la naziismo.
[449] ESTO, „29-a Universala Esperanto-Kongreso en Varsovio", SennaduJo 14. 1937/38, p. 2.
[450] Mieczystaw Sygnarski, „Kion opinias la junularo pri Esperanto?", Inter- nacia Pedagogia Revuo 17.1938, n-ro 1, p. 6-14.
[451] Sennaciuio 13.1936/37, p. 4; kp. SaldanhaCarreira, „Lanunamovadoen Portugalio", Esperanto lnternacia 1.1937, p. 74.
[452] Sennaciuio 14. 1937/38, p. 23, 88; 15. 1938/39, p. 78.
[453] Scieoca Revuo 2.1950, p. 27.
[454] Esperanto 42. 1949, p. 48,149.
[455] Esperanto44.1951, p. 132; Sennaciulo 22.1951, n-ro 8/9, p. 7.
[456] Heroldo de Esperanto 28.1952, n-ro 10(1162), p. 2; n-ro 18(1170), p. 2.
[457] G.C. Fighiera, „Okazas en lisbono", Heroldo de Esperanto 39. 1963, n-ro 19 (1369), p. 2.
[458] Heroldo de Esperanto 31. 1955, n-ro 15 (1221), p.2.
[459] La 26an de junio 1971 estis permesita la instruado de Esperanto: Esper- anto 65.1972, p. 22.
[460] Revista Portuguesa de Esperanto 2.1974, p. 101.
[461] Lingvo Internada 10.1905, p. 564.
3 • EdE, p. 216-220; vd. ankaŭ „Katolika taktiko ĉe hispana regiono de Kata- hinio", SennaauJo 2. 1925/26, n-ro 42 (94), p. 1-2. - Komence, la ĉefa motoro de Esperanto en Katalunio estis la verkisto Frederic Pujul& i Val- lĉs, unu el la gvidantoj de la katalun-naciista movado. Pro artikolo en Esperanta revuo, kritika kontraŭ hispanaj militistoj, li fine de 1905 devis fuĝi al Francio, Ide li restis dum kelkaj jaroj: Lingvo Internada 11.1906, p. 150;.EdE, p. 217,458-459. Ekde 1911 Kataluna Esperantista Federacio preskaŭ ĉiujare okazigis literaturajn konkursojn, la t.n. Internaciajn Flo- rajn Ludojn, en kiuj partoprenis diverslandaj Esperanto-verkistoj.
[463] EdE, p. 219-220. - La unua eldono de Kataluna Antologio, aperinta en 1925, estis unu el la kaŭzoj de la persekuto.
[464] De novembro 1936 ĝis januaro 1939 aperis 44 numeroj de tiu ĉi „informa bulteno internacia pri hispana lukto kontraŭ la faŝismo".
[465] Comunicat de Premsa (Generalitat de Catalunya). Aperis de 1937 ĝis 1938 minimume 33 numeroj.
[466] Ankaŭ la kontraŭstalinisma (ne trockiisma) Laborista Partio de Marksista Unuiĝo (POUM) en Barcelona eldonis en 1937 Esperantan bultenon, La Hispana Revolucio. - Pri la polemikoj vd. i.a. Popola Fronto 2. 1937, n-ro 22, p. 7; 3. 1938, n-ro 36, p. 3; Informa Bulteno 2. 1937, n-ro 7, p. 3; n-ro 8, p. 4; SennaciuJo 14. 1937/38, p. 35,68-69.