Tio estis ankoraŭ relative modera eldiro kompare kun la tono, kiun uzis NDEB. En aprilo 1935 ĝi plene malkovris siajn detrue- majn tendencojn, atingante gradon de perfido al la tradicio de Esperanto neniam antaŭe spertitan. Gi turnis sin kontraŭ „la sen- lima glorado de d-ro Zamenhof, kiu bedaŭrinde hodiaŭ ankoraŭ estas bonmoda en iuj germanaj Esperanto-rondoj", kaj daŭrigis sian friponecon per la elverso, ke „inter la jud-pacifisma celado de la ,interna ideo' de iu Zamenhof kaj la pacvolo de nia Gvi- danto ekzistas rase kondiĉita kaj tial abisme profunda kon- trasto".[362]
La situacio de GEA pli kaj pli komplikiĝadis pro la daŭra batalo kontraŭ du frontoj. Gian papagan eftadon de naziaj sloga- noj kaj servuteman oportunismon ni devas fakte atribui malpli al specifa naziemo de GEA, ol al alta grado de politika blindeco - sekvo de multjara tradicio ignori la politikajn implicojn de la la- boro por Esperanto. Necesas ankaŭ konsideri, ke tiutempe la grandega plimulto de la germana popolo estis blindigita kaj ke multe pli grandaj lumoj, ol Behrendt aŭ Walther, reverencis al la reĝimo per lojalec-deklaroj. Estus maljuste kondamni la tutan membraron de GEA pro infektiĝo per brunaj virusoj. Kiel diris germanaj esperantistoj por sia pravigo post la milito, ili nur alekstere, kunpremante la dentojn, ŝajnigis, „ke la Esperanto- klubo harmonias kun la ,naciaj konceptoj'", por tiamaniere savi ĝian transvivadon.[363] Kelkaj, ekzemple la eldonisto Ellersiek, fruemontris la limojn de sia adaptiĝemo aŭ eĉ rekte protestis kontraŭ maljustaĵoj. Post kiam la GEA-grupo en Magdeburg en 1934 enkondukis la arjoparagrafon, ĝi tuj perdis krom sia sola juda membro per libervola eksiĝo proksimume kvaronon de siaj membroj.[364]
Kiom malmulte la sinteno de GEA fontis ei sincera konvinko, ankaŭ pruvas ia eidiroj de NDEB. Certagrade, ia naziisma devio de GEA estas pardonebla pro la konstanta premo kaj kalum- niado flanke de NDEB, kiu ne laciĝis kulpigi la gvidantojn de GEA pro ilia nesincera kaj „reakcia" sinteno kaj kiu fine devis ŝaŭme konstati, ke la plej multaj esperantistoj en Germanio tamen plumarŝas, konscie aŭ nekonscie, „sur la malnovaj plattre- titaj vojoj de judaj popol-interfratigaj iluzioj".2 Restas tamen noti la malgloran fakton, ke GEA prezentiĝis ĉiam pli kiel tia „nacieca batalorganizo", en kian dek jaroj pli frue Steche rifuzis ĝin transformi - kun la argumento, interalie, ke tio „komplete kontraŭas la bazajn ideojn de Esperanto".3
Walther en 1935 ŝajne ne konsciis la vanon de sia batalo kon- traŭ la reĝima malfavoro, unuflanke, kaj la insultoj de NDEB, aliflanke. Akcentante ke GEA pretas kontroli malamikajn Esperanto-presaĵojn el eksterlando, li petis la 23an de junio la Ministerion de Internaj Aferoj „protekti" la asocion kontraŭ kalumniaj artikoloj en la gazetaro pri nepatriota ag- kaj pensma- niero de la germanaj esperantistoj kaj doni deklaron, ke GEA gvidata de partiano „daŭrigas sian laŭstatutan agadon" kaj ke al ĝi rajtas aparteni ankaŭ oficistoj kaj instruistoj.[365] Sed la Ministe- rio simple rifuzis - „pro principaj konsideroj" - doni tian dekla- ron5, tiel ke GEA nun troviĝis en la delikata pozicio, ke ĝi estis nek malpermesita nek provizita per oficiala konfirmo, ke ĝi agas legale.
Baldaŭ poste ankaŭ NDEB ekkonis la limojn de sia agado: E1 siaj intertraktoj kun la instancoj, interalie la Ministerio de Propa- gando, gi konkludis, ke „varbado por Esperanto en ligo kun la nacisocialismo ne estas dezirata". Sekve, dum renkontiĝo en Leipzig, la 18an de aŭgusto, ĝi decidis dissolvi siajn lokajn gru- pojn, ĉesigi varbadon por Esperanto en Germanio kaj limigi sin nur al „praktika uzo" de la lingvo por la propagando de naziismo en eksterlando; samtempe ĝi minacis al GEA drastajn konsek- vencojn, se ne ankaŭ tiu rezignos pri enlanda varbado.[366]
Nek GEA nek NDEB povis scii, ke en somero 1935 la politika polico jam insistis ĉe la ministerioj pri dissolvo de ĉiuj Esperanto- organizaĵoj. La 26an de junio Reinhard Heydrich, la anstataŭanto de Der Politische Polizeikommandeur der Lander, Heinrich Himmler, atentigis la Ministerion de Internaj Aferoj, ke „lasta- tempe la Esperanto-movado disvolvas tre viglan aktivadon"; kiel ekzemplon li menciis, ke inter 36 personoj, arestitaj en marto 1935 en Dŭsseldorf pro ŝtat-perfido, troviĝis ne malpli ol 29 esperantistoj.2 Car „granda parto de la membroj de la Esper- anto-unuiĝoj estas suspektataj pro kontraŭŝtata aktivado" kaj ĉar aliflanke ne eblas grandskale kontroli la korespondadon, Heydrich rekomendis dissolvi kaj malpermesi ĉiujn unuiĝojn kaj konfiski ilian havaĵon.3
Dum la Ministerio pri Scienco, Edukado kaj Popola Klerigo
apogis la proponon de Heydrich', ĝuste la Ministerio de Propa- gando, estrata de Joseph Goebbels, havis skrupulojn kontraŭ rekta malpermeso en tiu stadio. Per letero de la 23a de oktobro ĝi esprimis zorgojn pro la internacia reago, kiun havus tia paŝo: Inter la milionoj da adeptoj de Esperanto en eksterlando certe troviĝas tre granda nombro, kiu estas nepolitika kaj vidas nur la idean flankon de la strebadoj de Esperanto. Pro agado iliaopinie tute sendanĝera, kia ja estas la lernado de nova lingvo, ĉiuj ĉi homoj ricevos la impreson, ke en Germanio eĉ tiaj asocioj estas persekutataj. Tiun opinion kompre- neble montros sennombraj pamfletoj, kiujn la Esperanto-unuiĝoj dis- vastigas en la tuta mondo. Ankaŭ la eksterlanda gazetaro utiligos tiun okazon por propagandi kontraŭ Germanio.
Tial, rekomendis la Ministerio, Esperanto-asociojn gvidatajn de partianoj ne trafu oficiala malpermeso, sed oni klopodu pri ilia - „per iom da premo facile atingebla" - libervola dissolviĝo.[367]
La 21an de januaro 1936, Heydrich komunikis tiun opinion de la Ministerio de Propagando al Rudoif HeB, la anstataŭanto de la Fŭhrer. En sia letero ii ripetis, ke en la ĵus pasinta jaro la Esper- anto-movado vigle aktivis: en Mŭnster 44 membroj de komunista grupo estis arestitaj, kaj en Bottrop la loka grupo de GEA estis dissolvita pro la distribuo de flugfolioj fare de antaŭaj GLEA- membroj. Heydrich skribis, ke pri dissolvo de Esperanto-organi- zaĵoj „nuntempe ankoraŭ ne estas intenco", sed li direktis al HeB la peton, ke estu eldonita partia ordono kontraŭ membreco de partianoj en tiuj organizaĵoj. Samtempe ii petis la ministerion de Goebbels „propagandi en taŭga formo" kontraŭ GEA.[368]
Efektive jam ekde la fino de 1935 en la nazia gazetaro estis rimarkebla kontraŭesperanta kampanjo, kies akreco multe supe- ris la tonon de antaŭaj atakoj. En novembro, Dcr Weltkampf revuo fondita de la nazia ĉefideologo Alfred Rosenberg kaj plene dediĉita al batalo kontraŭ judoj, nomis Esperanton „aliancano de la tutmonda judaro". Preter ĉiuj absurdaĵoj, la revuo mal- kaŝis, kiel oni prijuĝis la porreĝiman servemon de GEA - nome, rekte inverse al la imagoj de ties gvidantoj:
... oni dezinis opinii, ke la germanaj esperantistoj nun fine devus ekprudentiĝi kaj kompreni la frenezon de sia intenco gajni ĉe judoj kaj jud-kunuloj komprenon por la Nova Germanio.[369]
Komence de 1936 la atakoj tiom oftiĝis kaj intensiĝis, ke devis
ekesti la impreso pri koordinita agado celanta sisteme prepari la
likvidon de la movado. Sian ĉefan atenton la gazetoj dediĉis al la
uzado de la lingvo en nacisocialisma senco, kiun ili kondamnis
senrezerve. Sub la titolo „Informado sub la soveta stelo" la
organo de la nazia studenta unuiĝo skribis, ke ĝin mirigas la
fakto, „ke la Germana Esperanto-Asocio estas tiel naiva kredi,
ke ĝi per sia internaciisma artefarita lingvo povas ĉe la jud-
marksisme influitaj laboristoj de fremdaj ŝtatoj propagandi por
nacieca ideo, kia estas la nacisocialismo".[370] Ĝuste de nazia
flanko, do, GEA devis lerni, ke ĝi kondutis naive kaj ne kompre-
nis la malakordigeblon de naziismo kaj Esperanto. La disreviĝo