En Cinio, Esperanto ŝajnis eĉ bele akordiĝi kun multjarcenta tradicio de utopia pensado.2 La granda reformisto Kang Youwei, kiu ĉerpis kaj el la konfucea heredaĵo kaj el la moderna anarkiismo, okupiĝis en 1887 - la naskiĝjaro de Esperanto - pri la projekto de „Instituto de Universala Lingvo"; klarige li skribis, ke lerni multajn lingvojn estas malŝparo de homa energio kaj malutilas la homan menson.[536] La ideo de Kang pri mondlingvo, forpuŝonta la naciajn hngvojn, formis parton de grandioza vizio pri unueca monda ŝtato kaj tuthomara harmonio - „Granda Komunaĵo", kiun estros demokratia mondregistaro, kiu ne plu konos lingvan diversecon kaj landlimojn, kie ĉesos esti klaso}, rasoj kaj familioj kaj regos inter la homoj eterna paco kaj senma- kula feiiĉo.[537]
La fama utopia verko de Kang Youwei estis finverkita en 1902. Kvankam nur multe pli malfrue ĝi estis publikigita[538], eĉ fragmenta scio certigis al ĝi grandan influon je ĉinaj revoluciuloj. Ankaŭ la argumentoj de la unuaj pledantoj por Esperanto montras frapan similecon al la ideoj de Kang. Surbaze de la konvinko, ke la skri- bosistemo kaj komplikeco de la ĉina lingvo ne konformas kun la bezono radikale modernigi la landon, la gazeto Xinshiji, ekde 1907 eldonata de ĉinaj anarkiistoj en Parizo, postulis la ĝeneralan enkondukon de Esperanto en Cinio:
... por igi Ĥinujon ĉiutage antaŭeniri en la direkto al la civilizacio, necesas, ke la edukado estu larĝe disvastigita tra la tuta Imperio. Tio estos nefarebla, se oni ne forigos la ftinan lingvon kaj anstataŭigos ĝin per Esperanto.4
Ne ĉiuj povis subteni tiel ekstreman postulon, sed samtempe ankaŭ inter ĉinaj anarkiistoj en Tokio, kiuj estis malpli senkritike flamiĝemaj por okcidentaj modeloj, oi iliaj parizaj samideanoj, Esperanto estis tre populara. En 1908 ilia revuo Hengbao notis kun fiero, ke ĝi estas la unua gazeto en Azio, kiu pledas por Esperanto kiel la plej facila interkomprenigiio de diverslandaj revoluciuloj.[539] Plej proksimen al la imagoj de Kang Youwei pri
Sifo, anarkiisto kaj esperantisto, en 1913 komencis eldoni ĉinan- Esperantan revuon por revoluciuloj. Dekstre: Hujucz (1896-1986) dum jardekoj elstaris en la ĉina Esperanto-movado.
La ĉina verkisto Lu Xun (Lusin; sidas dua de dekstre) kaj Vasilij Eroŝenko (tria de dekstre) kune kun pekinaj esperantistoj en majo 1922.
estonta paradizo, en kiu unueciĝos ankaŭ ĉiuj lingvoj, venis tamen la anarkiisto Liu Shifu (Sifo), kaj li en la lando mem klopo- dis fari la unuajn paŝojn por la atingo de tiu celo. Provante krei simbiozon inter la ekstrema okcidentemo de la parizanoj kaj la modera tradiciemo de la tokianoj, Sifo kunfandis naciecajn kon- siderojn kaj kosmopolitajn idealojn al fascina perspektivo: al la ideo, ke Ĉinio estas la antaŭbatalanto de monda revolucio, en kiu kuniĝos en unueco la okcidenta kaj orienta kulturoj1 Kaj la mondlingvo, pri kiu revis Kang, estis por Sifo jam ekzistanta: Esperanto. Post la falo de la dinastio en 1911, li senlace agis por transplanti sian revolucian idealon en la ne tre invitan realecon de la skuata kaj postrestinta Cinio. En 1913 li ekeldonis la unuan enlandan anarkiisman revuon, Minsheng (La Voĉo de la Popoio), kiu samtempe estis propaganda revuo por Esperanto.[540]Tiel ofereme Sifo dediĉis sin al sia laboro, ke li ruinigis sian sanon kaj mortis, nur 31jara, en 1915.
La starto de Esperanto en Ĉinio, kiu estis apenaŭ disigeble ligita kun la strebo al revolucio, necese prezentis hipotekon por la postaj jaroj, ĉar la atendoj pri fundamenta ŝanĝo en la ĉina socio ne plenumiĝis. Jam en 1913 Sifo devis dufoje ŝanĝi la redaktejon de sia revuo3, kaj la respondeculoj de la semajna revuo Hina SociaJisto, kiu nomis sin „la unua socialista gazeto en hina lingvo"[541], devis post nur kvinmonata apero fuĝi al la Malaja Insularo. Dekreto de la unua respublika edukministro, Cai Yuanpei, pri la enkonduko de Esperanto kiel nedeviga objekto en elementajn lernejojn[542] neniam havis praktikan sekvon. Ne pasis la interesiĝo pri Esperanto: Antaŭ kaj dum la Kultura Revolucio de 1919, en ligo kun la demando de reformo de la ĉinalingvo, intelektuloj kiei Qian Xuantong, Hu Shi kaj Chen Duxiu arde diskutis, kiel adapti la ĉinan lingvon kaj skribon ai la moder- naj bezonoj kaj ĉu entute orientaj iingvoj taŭgas por sciencaj celoj.[543] La plej radikala el iii estis Qian, kiu senhezite proponis rezigni la ĉinajn ideografiaĵojn kaj transiri ai Esperanto.[544] Kvan- kam la pesimismon pri la reformeblo de la ĉina lingvo feiiĉe ne ĉiuj dividis, Esperanto estis ĝenerale alte taksata. A1 tio kontri- buis ankaŭ ĝia efika servado kiel „pontolingvo": Multaj verkoj de orienteŭropaj kaj aliaj malmulte konataj literaturoj estis unuafoje ĉinigitaj el Esperanta traduko.3 La simpatio de progre- semaj intelektuloj tamen ne povis ŝanĝi la situacion, ke Esper- anto nur malrapide disvastiĝis inter la amasoj, kaj tiu simpatio krome igis la movadon vundebla, kiam establiĝis reĝimo ne inklina al revoluciaj eksperimentoj. Caren Ĉinio ne ekzistis forta neŭtraia movado, kiu estus povinta formi kontraŭpezon, ĉiufoje kiam poste Ĉiang Kajŝek rompis unu taktikan aliancon kun la komunistoj, ankaŭ la esperantistoj riskis iĝi viktimoj de la seve- riĝo de la enlanda klimato.
161
En la komenco de la 1930aj jaroj Ŝanhajo ekfirmiĝis kiel cent- ro de esperantista aktivado. Fine de 1931 tie fondiĝis Ĉina Prolet- Esperantista Unio, konsistigata ĉefe de studentoj, instruistoj kaj ĵurnalistoj .[545] Tiu ĉi mem koncentris sin al subtera agado, sed ĝia kerno, Ŝanhaja Esperantista Ligo (ŜEL), elpaŝis publike. Kvan- kam ĝia tuta oficejo perdiĝis en cindro pro japana atako en 1932, ŜEL komencis en decembro de tiu jaro eldoni la monatan gaze- ton La Mondo, kiu baldaŭ iĝis kvazaŭ la centra organo de la Esperanto-movado en Ĉinio, kaj ĝis la militeksplodo de 1937 kvante kaj kvalite atingis senprecedence altan nivelon de agado.
Eble la plej rimarkinda laboro, kiun faris la ŝanhajaj esperant- istoj, estas iiia kontribuo al la skribreforma movado. Tiukampe aktivis precipe Ye Laishi, kiu en la Popola Respubiiko fariĝis vic- prezidanto de la Komitato pri Skribreformo. Ekde 1933, i.a. per novkreita lingvoscienca aldono al sia revuo La Mondo, ili unua- foje konatigis en Ĉinio novan sistemon de latinigo, „Latinxua", kiu estis kompilita en Soveta Unio; prezentan artikolon pri tiu sistemo, aperintan en moskva Esperanto-revuo1, la ŝanhaja esperantisto Jiao Feng (Tikos) tradukis ĉinen, kaj la sama estris ankaŭ la unuan grupon de apogantoj de „Latinxua", fondita en aŭgusto 1934.2 La nova latiniga projekto, tiel do per Esperanto donita al publika atento, ricevis la subtenon de la verkistoj Lu Xun, Guo Moruo, Ba Jin (Bakin3) kaj Mao Dun, same de Mao Zedong- kaj tiuj pli-malpli emfaze simpatiis ankaŭ al Esperanto. La agado de ŜEL kaj la popularigaj artikoloj de La Mondo doku- mentis, ke Esperanto ne taŭgis nur en periodo de ikonoklasmo, ke la utopiaj revoj de la unua generacio de ĉinaj esperantistoj intertempe cedis lokon al pli realec-konforma kompreno pri la urĝaj bezonoj:
Dank' al la sociologia lingvoscienca literaturo aperintaen esp-o k la sperto travivita de esp-o mem, progresemaj esp-istoj en Sanhajo multe servas al la nun tre disvastiĝanta batalo por „Amasa Lingvo" (Dacunju en ĉina lingvo) - lingvo komprenebla, legebla, skribebla por la vastaj ĉinaj amasoj, kiuj estas fremdaj al ĉina ideografo.[546]