En aprilo 1892 la rusa ministro pri internaj aferoj oficialigis la unuan Esperanto-societon en Ruslando, la klubon "Espero" en Peterburgo. En la postaj du jaroj la ankoraŭ eta movado trapasis sian unuan internan krizon. Dezirante demeti personan respond- econ, Zamenhof en januaro 1893 proponis, ke la abonantoj de Esperantisto[37] kunligiĝu al Internacia Ligo Esperantista; al ili li poste prezentis projekton de reformoj en la lingvo, parte sub premo de esperantistoj, kiuj estis malkontentaj pro la nerapida disvastiĝo de Esperanto kaj atribuis ĝin al strukturaj malfortoj de la lingvo. En voĉdono klara plimulto de la abonantoj esprimis sin kontraŭ iaj lingvaj ŝanĝoj. Tio mortigis la planon pri internacia organizo. Sed por la disvolvo de la movado la rezigno pri refor- moj montriĝis stabiliga faktoro, kaj Zamenhof mem faris multon por montri, ke Esperanto taŭgas tia, kia ĝi estas, eĉ por literatu- raj taskoj: Lia traduko de Hamleto, pubiikigita en 1894, „ĝuis senkomparan influon kaj pii efikis por la disvastigo de la lingvo, ol ĉiuj plej lertaj teoriaj admonoj".[38]
En la jaroj 1894 ĝis 1899, Esperantaj eldonaĵoj estis tralasataj el eksterlando al Ruslando, kaj se oni prezentis peton al la ofi- cejo, kiu cenzuris eksterlandajn eldonaĵojn, tio ebiigis ankaŭ la presadon de kelkaj verkoj en Ruslando mem.[39] Kiel resume juĝas Ĥvorostin, la cara cenzuro ne havis rilate al Esperanto difinitajn principojn: „Permeso aŭ malpermeso dependis de arbitro de cen- zuristo."[40]
Eĉ se ne konsekvence, malhelpoj ĉiam ekzistis por la ruslanda movado. Sed suspektemo, ĉikanoj kaj malpermesoj ĉiuokaze ne povis malebligi, ke Esperanto trovis pli kaj pli da adeptoj en Ruslando. La frutempaj pioniroj estis ĉefe urbaj intelektuloj, inter ili multaj kuracistoj, instruistoj kaj verkistoj - homoj, kiujn oni povas kune karakterizi kiel la kleran eliton de reakcia lando. Ili aspiris trovi en la iingvo de Zamenhof - laŭ la klarigo de Dre- zen - „certan ripozon de la nube griza socia vivado en la cara des- potio". Drezen skribas, ke „ĉiu esperantisto en tiu lando preme- gita, sen iu ajn elmontro de politika libero, estis certagrade idea- listo, revanta pri iuj altaj idealoj, malsamaj al la ĉirkaŭa kruda realeco".[41] Kvankam Zamenhof estis disponiginta Esperanton al ĉiu senkonsidere al nacia aŭ socia deveno kaj ne eksplicite varbis por la subteno de nepotenculoj, estis ĝuste tiuj, nome diskrimi- naciatoj kaj subprematoj, kiuj sentis sin speciale alvokitaj. La fakton, ke Esperanto en Ruslando havis apartan allogon por la anoj de malplimultoj, nenio pli bone ilustras ol la alta procen- taĵo, kiun judoj havis inter la unuaj esperantistoj.[42]
En sia malkontento pri la kondiĉoj ekzistantaj en Ruslando, kiu kreskis inter intelektuloj precipe, post kiam la atenco de 1881 abortigis la provojn de politikaj kaj sociaj reformoj, kaj sam- tempe en sia svaga espero pri nova ordo estigota per morala renaskiĝo de la homo, ne per revolucio, la ruslandaj esperant- istoj multe similis al la disĉiploj de Lev Tolstoj - do, al homoj, kiuj pledis por senperforta rezistado kontraŭ la malbono fare de kreemaj individuoj ekipitaj per religia respondeco, sed forpuŝan- taj la nur eksterajn formojn de religio.[43] Se radikaluloj riproĉis al Tolstoj, ke li subfosas inter gejunuloj la fidon je revolucio, same tiel la plej multaj esperantistoj kredeble estis rigardataj kiel homoj, kiuj tro naive esperis, ke per komuna lingvo ĉiuj homoj
interfratiĝos, ke malaperos per Esperanto ankaŭ sociaj mal- bonoj. Laŭ Vladimir Gernet[44], eĉ troviĝis personoj, kiuj lernis Esperanton, ĉar ili konsideris ĝin donaco, kiun Dio donis al la kristanoj, por ke helpe de tiu ilo ili povu propagandi la kristanis- mon inter diverslingvaj paganoj.[45]
Tolstoj mem jam frue, en 1889, esprimis sian apogon al la verko de Zamenhof kaj poste plurfoje ripetis sian pozitivan star- punkton, permesante ankaŭ la senkompensan tradukadon de siaj verkoj en Esperanton. En 1894 du ĵurnaloj en Odessa publi- kigis ampleksan leteron de Tolstoj, kiu konkludas jene:
Mi vidis multajn fojojn, kiel homoj tenadis sin malamike unuj kontraŭ la aliaj nur dank' al la meBanika malhelpo por reciproka komprenado. Kaj tial la lernado de Esperanto kaj la vastigado de ĝi estas sendube kristana afero, kiu helpas al la kreado de la Regno de Dio. tiu afero, kiu estas la ĉefa kaj sola difino [= destino] de la homa vivo.
Eble sekve de tiu letero proksimiĝis la rilatoj inter tolstojanoj kaj esperantistoj. La 15an de januaro 1895 la Polica Departemento de la Ministerio de Internaj Aferoj komunikis al la Cefa Admi- nistracio por Gazetaraj Aferoj, ke ĝi akiris informojn, ke iuj dis- ĉiploj de Tolstoj planas transformi la gazeton Esperantisto en organon por la disvastigo de la ideoj de sia majstro.[46] Efektive, en februaro la redakcio de la eldonejo „Posrednik" (Peranto), kiu, sub la severaj okuloj de la cenzuro, klopodis popularigi la pen- sojn de Tolstoj, malfermis rubrikon en Esperantisto. Tiu rubriko estis dediĉota „la plej ĉefe al la ideo de paca spirita disvolviĝo kaj unuiĝo de la homoj kaj de ĉio vivanta en unu tutmondan frataron sur la principoj de Prudento kaj Amo, kiuj esceptas perfortecon kaj superstiĉecon".[47]
„PosrednikM komencis sian kunlaboron kun Esperantisto per la livero de kontribuaĵo de Tolstoj, „Prudento aŭ kredo?"[48], kiu
ESPERA TISTO
it
w<? / / /} / ""
Hffttt fUHt tt It Itlfff ltt<rtMll<E>r«tUt«r
L.L. Zamenhof en la aĝo de 16 jaroj. La lasta numero de Esperan- tisto. Sube: Instrukcio de la sekreta polico en Peterburgo al la ĝendarmaro de Voroneĵ (septembro 1895): La aŭtoritatoj scivolis pri la legantoj de Esperantisto. En Krakovo aperis, okaze de la Oka Universala Kongreso, informilo pri la sorto de politikaj malliberu- loj en Ruslando.
4ŬOU3TO VTl
POLITIKA MALUBERULO
jMtv fc 1i nmtffi iij umuitvM: rtum. tn. jlu i K LtaBMi mi
KELKAJ VORTDJ DE LA REOAKCiO.
havis maltradicieman kaj kontraŭaŭtoritatan enhavon, kvankam verkita en trankvila, neprovoka stilo:
... la volo de Dio estas ekkonata ne per ia eksterordinara mirindaĵo, per skribado per Dia fingro la leĝon sur ŝtonaj tabuloj aŭ per verkado per helpo de sankta spirito senefaran libron, aŭ per senerareco de ia sankta persono aŭ personaro, sed nur per la efikado de la prudento de ĉiuj homoj, kiuj transdonas unu al alia per faro kaj vorto la verojn, ĉiam pli kaj pli klariĝantajn al ilia konscio.[49]
En la sama numero troviĝis informo pri la fondiĝo de ligo en Amsterdam, „kies partianoj rifuzas la pagadon de regnaj depa- goj"[50], kaj al la marta numero „Posrednik" kontribuis per longa artikolo pri la „Milito Rino-japana", kiu, parolante pri budhanaj ekleziuloj en Japanio, kiuj „iras al la militistaro, por entuziasmigi ilin por la buĉado", atentigis, ke registaroj bezonas militojn, „por deturni kaj delogi la popolon".[51]
Sed la kunlaboro kun la tolstojanoj, apenaŭ komencita, donis al la esperantistoj fortan baton. Pro la kontribuaĵo „Prudento aŭ kredo?" la cenzuro en aprilo 1895 malpermesis la pluan eniron de la revuo Esperantisto en Ruslandon. La sekvo estis, ke la gazeto, subite perdinte tri kvaronojn de siaj preskaŭ 600 abonantoj, devis en aŭgusto de la sama jaro ĉesigi sian aperon.[52] Sentante kunrespondecon, Tolstoj tuj intervenis ĉe la aŭtoritatoj kaj efektive atingis, ke la malpermeso importi la gazeton estis nuli- gita. Sed tio jam ne plu povis haltigi la morton de Esperantisto.[53]En tiu ĉi incidento ne temis pri ordinara ĉikano flanke de la cenzura administracio. Male, ĝi intervenis kontraŭ Esperantisto sekve de la menciita atentigo de la politika polico, kiu poste dis- sendis instrukciojn al la lokaj ĝendarmoj, ke ili esploru pri la per- sonoj, kiuj kaŝe legas kaj de unu al alia transdonas la malperme- sitan numeron.6 La objekto de la ŝtata kontrolo klare ne plu estis nur sendanĝera kuriozaĵo, hobio de malpraktikaj idealistoj, kiu apenaŭ meritis, ke cenzuristoj sin okupu pri ĝi, sed estis jam movado, kiu, kvankam ankoraŭ etnombra, ŝajnis alianciĝi kun pledantoj por perreligia reformado de la socio.