Serĉante kialojn por la singardemo, el kiu fontis la avertoj de de Beaufront, ni povas trovi ilin ne nur en la freŝe memorata (kaj menciita de li) sorto de Esperantisto en 1895, sed ankaŭ en la streĉita politika klimato, kiu regis en Francio dum la jaroj, kiam la Esperanto-movado faris tie siajn unuajn paŝojn. Nome, ekde 1894 la nacio estis akre dividita pro la demando, ĉu la kapitano Alfred Dreyfus estas perfidulo aŭ senkulpa viktimo de kontraŭ- judaj fortoj. La afero Dreyfus splitis Francion en du tendarojn: jen la adeptoj de la armeo, aristokratio kaj katolikismo kaj la konservativa burĝaro, unuigitaj en sia opono al la principoj de la Franca Revolucio kaj la regopretendo de la racio - jen la nekleri- kaluloj, la socialistaj laboristoj kaj ĉiuj, kiuj kredis je demokra- tio kaj homaj rajtoj. Plie, la maljusta kondamno de Dreyfus markis turnopunkton en la historio de la judoj vivantaj en okci- denta Eŭropo: Ili ĝis tiam fidis, ke definitive venkis la ideo de emancipiĝo helpanta ilian integriĝon al la socio, sed nun devis ŝokite konstati, ke la asimiliĝon kontraŭbatalas nove leviĝinta antisemitismo, kiun ili kredis limigita al orienta Eŭropo. Tial por la ĵurnalisto Theodor Herzl ne plu povis esti alia solvo, ol la fondo de juda ŝtato, al kiu li vokis, sub rekta impreso de la afero Dreyfus, en 18%.[66]
De Beaufront lanĉis sian gazetonLfEspĉrantiste kaj fondis la propagandan societon en januaro 1898; en tiu sama monato, pro la fama „Akuzo" de Emile Zola, la pasioj pro Dreyfus komencis ĉiam pli kreskadi. Ĉar la disputo pri revizio de la verdikto ankaŭ dispolusigis la francajn esperantistojn[67], ili povis atingi komunan agad-bazon nur per la konsciiĝo pri tio, ke por progresigi Esper- anton oni devas lasi la lingvon kaj movadon ekster la politika streĉiteco. Tiel pensis ne nur de Beaufront. Ankaŭ la judo Moch, kiu pro la kondamno de Dreyfus estis eksiĝinta el la armeo kaj aktivis en la Dreyfus-ana „Ligo por la Homaj Rajtoj", en 1905 klare pledis por la plena apartigo de pacifismo kaj Esperanto, ripetante argumentojn, kiujn pli frue uzis de Beaufront.[68]Se oni do provas resume karakterizi la sintenon de la francaj esperantistoj, tiam necesas atentigi ne pri ia manko de idea- lismo[69], sed pri la unuiganta konvinko, ke la malforta movado mortus, se ĝi ne konservas sian „plenan neŭtralecon pri ĉiuj demandoj, pri kiuj homoj malkonsentas".[70] Bonan ilustron, kiom tiu sinteno kontrastis al la pli^spitema spirito reganta inter la orienteŭropaj esperantistoj, donis en 1905 la diskutoj pri Tut- monda Ligo Esperantista. Temis pri nova provo de Zamenhof senigi sin de la persona respondeco pri la plua evoluo de Esper- anto. KunpuŜiĝis du kontraŭaj starpunktoj, karakterize defenda- taj de franco unuflanke kaj de^slavo aliflanke. De Beaufront opo- nis la proponon fondi internacian organizaĵon, atentigante pri la troa diverseco de naciaj tradicioj kaj pri la risko per tio provoki suspektojn de registaroj, ĉar jam oni „proklamis nin danĝeraj por niaj [naciaj] lingvoj aŭ la popola patriotismo".[71] La polo
Kazimierz Bein[72], kontraŭe, ne opiniis, „ke registaroj de kelkaj landoj persekutos nin", se estos fondita internacia ligo de esper- antistoj. Laŭ li, la registaroj'kapablos distingi inter la koloroj verda kaj ruĝa. „Kiel la bovon sur la areno ilin timigas nur la ruĝa." Eĉ kiam „en iu lando oni persekutos la liganojn", tio ne detenu la esperantistojn fondi la Ligon, diris Bein, konklude demandante: „... ĉar ekzistas landoj-malliberejoj, ĉu ĉiuj devas porti katenojn?,,2v
En somero 1905, dum la unua kongreso de esperantistoj en Boulogne-sur-Mer, la projekto de Tutmonda Ligo estis mal- akceptita de plimulto. Malgraŭ la entuziasmo, kiu regis en tiu kongreso pro la unika travivaĵo, ke senĝene interparolis „homoj kun homoj" laideode internaciaorganizajo ankoraŭ ne sukcesis - parte pro personaj ĵaluzoj inter la gvidaj francaj esperantistoj, sed ankaŭ pro ilia komuna prefero asigni la unuan rangon al varb- agado enlanda kaj ne superflue provoki la aŭtoritatojn per super- nacia organizo de la esperantistoj. Aliflanke, por klare distingigi la lingvon disde ies personaj idealoj kaj por ŝirmi ĝin kontraŭ la entrudiĝo de fremdaj ideologioj, la kongreso akceptis la t.n. Deklaracion prila esenco de Esperantismo[73], kiu por la organizita Esperanto-movado grandparte restas valida ĝis hodiaŭ. La Deklaracio nomis la esperantismon „penado disvastigi en la tuta mondo la uzadon de lingvo neŭtrala" kaj atentigis firme: „Ĉiu alia ideo aŭ espero, kiun tiu aŭ alia esperantisto ligas kun la Esperantismo, estos lia afero tute privata, por kiu la Esperant- ismo ne respondas." La Deklaracio ne aludis pri servoj de Esper- anto al la monda paco.[74]
1.4. LA IDEA FLANKO DE ESPERANTO
La strebado de la franooj sekvi ngore porlingvan strategion estis sendube saĝa sinteno - por elirigi la esperantistojn el la stato de nepotenca malplimulto de revemaj idealistoj, por ne limigi la allogon de Esperanto al subpremataj, por disvastigi la lingvon inter la praktikema etburĝaro de Eŭropo kaj por nЈ y veri al regis- taroj facilan pretekston je persekutado. Ilia raciismo aliflanke tute ne ekskludis, ke homoj kun plej malsamaj mondkonceptoj alproprigis al si Esperanton - homoj, kiuj ja ligis kun ĝi siajn pre- ferojn kaj pli-malpli realecajn ideojn. Dum la francaj gvidantoj akcentis la utilon de Esperanto por komerco, turismo kaj scienco kaj trovis resonon en tiuj medioj, ekde 1905 aliĝis al la movado ankaŭ pli kaj pli da homoj, kiuj vidis en Esperanto konvenan hel- pilon en sia politika lukto, nome pacifistoj, socialistoj, anarki- istoj.[75]
Tiuj homoj disponis ion, sur kio ili povis apogi sin por sia idea- lismo: Ili havis antaŭ si la modelon de Zamenhof. Tion necesas ĉi-sekve iom detaligi.
Kiel ni vidis, Zamenhof subtenis kiel strategion de la movado la strebadon konservi la taŭgecon de Esperanto por kiel eble plej multe da homoj, sendepende de ilia nacia deveno kaj politika aŭ religia konvinko. Li ne volis, ke nur minoritatoj subtenu ĝin, ĉar li deziris gajni ankaŭ la plimulton. Aliflanke, Zamenhof ne ĉesis pensi pri la juda problemo. Esperanto estis ofertita al ĉiuj homoj, sed ne estis forgesigebla ĝia origino: la protesto kontraŭ la diskri- minacio de malplimulto. En unu el siaj klarigoj pri la lingvokrea motivo Zamenhof diris, ke li opiniis necesa lingvon, „kiu de unu flanko ne estus ekskluzive propraĵo de iu aparta nacio, kaj de la dua flanko povus esti libere uzata de senlingvaj kaj subpremataj popoloj".[76] Per aliaj vortoj: Esperanto estu tute neŭtrala, sed samtempe havu specialan utilon por la judoj.
E1 la leteroj de Zamenhof ni scias, kiom lin ekde la komenco de la jarcento denove okupis la penso pri solvo de la juda pro- blemo. A1 sia amiko Abram Kofman li skribis: „Tiel longe kiel la hebreoj ne havos lingvon kaj estos devigataj en la praktiko ludi la rolon de ,rusoj\ ,poloj' ktp. - ili ĉiam estos malestimataj kaj la hebrea demando neniam estos solvita."[77] Sed zorgigis lin krome la religia izoliteco de la judoj, kaj en siaj leteroj li ankaŭ konfesis, ke fakte Esperanto nur konsistigas parton de lia idealo. Krom pri la neŭtraligo de konfliktoj pere de lingvo, li pensis kaj revis ankaŭ pri la „kreado de morala ponto, per kiu povus unuiĝi frate ĉiuj popoloj kaj religioj"; realigo de tiu plano - „neŭtrale-homa filozofie-pura religio" -estis por li samtempe kvazaŭ plenumo de tiu historia misio de la judaro, „pri kiu revis Mozeo kaj Kristo".[78]En 1901 Zamenhof provis publikigi sian kontribuon al solvo de la juda demando, ruslingvan broŝuron sub la titolo „Hilelismo"[79], en kiu estas proponite, ke por „neŭtraligi" la disigan efikon de la religioj (kaj por venki la religian naciismon de la judoj) oni interkonsentu pri obeo al la principoj de la „hilelisma kredo", al kiuj apartenas la agnosko, ke aŭskultante la voĉon de konscienco oni ekkonas la leĝojn de Dio.[80]