Sur la strato Marko prenis tabuleton kaj skribis noton al Filono: “Mi ne povas movi mian langon”. Ili reiris al sia loĝejo ĉe la frato de Marko, kie ili ĉiam gastis, kiam ili venis al Romo. Unu el la sklavoj estis kuracisto; tamen, li ne sciis kion proponi, krom resti trankvile en la lito kaj eviti troan stimuladon. Sed la mastro ignoris tiun konsilon kaj ekiris la postan matenon al la vilao; li cedis nur pri tio, ke li vojaĝu en kovrita veturilo anstataŭ surĉevale. Alveninte, li tuj enlitiĝis, kaj kelkajn tagojn poste li enkomatiĝis.
Liaj parencoj provis ĉion por veki lin: ili bategis bronzajn kuirpotojn apud lia lito, ili alportis lian novnaskitan nepeton por tuŝi lian koron, ili puŝis manĝaĵojn inter liajn lipojn, ili eĉ vipis lin. Sed nenio faris diferencon. Kompreneble, ni sklavoj tute bone sciis, kio okazas en la domo, kaj ni maltrankvile atendis por malkovri, kiel la afero finiĝos. Fania kaj Petronila ne vidiĝis en la kuirejo jam de tagoj, kaj la plejmulto el ni ne plu eĉ ŝajnigis labori. La viroj ŝvebis en la korto; ili paroladis mallaŭte inter si aŭ abrupte ekkverelis per subpremataj voĉoj.
La problemo estis tio, ke la plejmulto el ni povis nur konjekti pri la sekvoj por ni mem, se Marko mortos. Kelkaj el la sklavoj sciis, ke ili ricevos sian liberecon: Filono kaj Urbano estis certaj pri tio, kaj Marko jam promesis al Demetrio ne nur la liberecon sed ankaŭ malgrandan kultivejon kun aldono de Eŭtikia por kompletigi la donacon. La plejmulto el la aliaj virinoj apartenis al Fania aŭ Petronila , sed tamen la ŝanĝiĝoj nepre devis tuŝi nin ĉiujn.
Estis bonŝance, almenaŭ, ke Marko havis nur unu filon, kiu heredos ĉion. La situacio estas multe pli malbona por la sklavoj, kiam necesas dividi posedaĵojn inter du aŭ tri filoj. Tamen ekzistis la ebleco, ke Marko decidis testamenti kelkajn sklavojn donace al siaj geamikoj. Pro tiuj liberalaj ideoj, pri kiuj li tiom fieris, ni ja povis supozi, ke li verŝajne faris sian eblon por ne dividi familiojn – kondiĉe ke li sukcesis aranĝi tion sen kaŭzi maloportunaĵojn al si mem. Kiam temas pri sklavoj, oni evidente ne povas atendi, ke homoj ĝenu sin preter difinita limo.
Mi estis same maltrankvila kiel ĉiuj aliaj. Kiam Tulia mortis antaŭ tri jaroj mi reekloĝis kun Filono, sed mi havis neniun ideon pri liaj planoj por post la liberiĝo. Pri personaj aferoj li estis malkomunikema eĉ en pli oportunaj momentoj, kaj dum la malrapidaj tagoj pasis kun daŭre malkreskanta espero pri la resaniĝo de Marko, li iĝis absolute vortavara. Precipe unu afero maltrankviligis min: mi memoris, ke li iam diris, ke se li havos filon li volos elaĉeti lin, kiam li mem ricevos sian liberecon. Sciante kiom li amas Oreston, mi pensis, ke tre verŝajne li volos fari tion. Neniu patrino estus povinta deziri pli por sia filo. Mi sciis, ke mi devus esti kontentega – sed ĉu tio signifas, ke li volas forporti de mi Oreston?
Marko mortis tri tagojn antaŭ la iduoj * de majo, en la dua jaro post la imperiestriĝo de Nerono. Lia korpo, vestita en nova togo kaj kovrita de disĵetitaj floroj, kuŝis kie ĉiuj vidu ĝin en la ĉefa halo. Ni virinoj devis gardi lin laŭvice, kaj laŭte plori kaj bati niajn brustojn por videbligi nian afliktiĝon. Finfine oni elportis lin el la domo en longa procesio kun muzikistoj kaj funebristoj, dum ni ceteraj postsekvis. Multaj el la viroj portis ĉapon, por montri ke ili ĵus liberiĝis.
Ĉio ŝanĝiĝis post la morto de Marko. Demetrio kaj Eŭtikia foriris, kaj Sekundo iĝis la nova sklavestro. Areskuza iĝis estrino de la virinoj, kaj en unu tago transformiĝis de afabla, patrineca amikino al rigora kontrolanto, kiu konstante kritikadis; fakte ŝia konduto komencis ĉiam pli simili tiun de Eŭtikia . Pli juna virino aperis por transpreni ŝian antaŭan postenon, kaj ŝi estis senprokraste kaptita de Apolonio. Tio multe ĉagrenis Akteo n, kiu jam perdis sian alian amanton, kiam Tiaso ricevis sian liberecon. La problemo solviĝis, kiam Fania iris por kelkaj monatoj al Lanuvio * por gasti ĉe sia fratino, kunportante Akteo n kaj Speon. Ne plaĉis al ŝi vidi sian bofilinon en la rolo de mastrino, kvankam ĉiuj sklavoj konsentis, ke ĝis nun Petronila agis ekstreme diplomate.
La ŝanĝiĝoj portis seriozan malĝojon al Iriso. Ŝi ekloĝis kun Anto jam antaŭ unu jaro, kiam ŝia filino naskiĝis: belega knabino, kun pli pala haŭto ol ŝia patrino, sed kun amasego da nigraj bukloj. Sed nun Demetrio kaj Eŭtikia elaĉetis Anton, kaj li iris loĝi kun ili en ilia nova bieneto. Li ja diris al Iriso, ke li revenos por ŝi kaj la infano tuj kiam li ŝparis sufiĉe da mono, sed ĉiuj konis la valoron de tia promeso. Tre verŝajne li trovos iun kamparan junulinon kun doto, kaj Iriso neniam ricevos de li plian vorton.
Rilate al Filono, li ankoraŭ diris al mi nenion, kaj mi ne kuraĝis demandi pri liaj planoj. Mi sciis nur tion, ke li malakceptis la inviton de Gajo resti en la vilao. Tamen li ankoraŭ ne foriris; provizore li helpis la novan sekretarion de Gajo, rideman viron kun ruĝa vizaĝo, kiu pli similis barbiston ol skribiston.
Dum la tagoj pasis sen definitiva sciigo, mi iĝis ĉiam pli maltrankvila. Ŝajnis al mi, ke ĉiufoje kiam mi rigardas Filonon, li certe devas rimarki la nediritan demandon sur mia vizaĝo, sed kompreneble li estis tia homo, kia restis absolute senkonscia pri la turmento kiun kaŭzis al mi lia silento. Finfine, kiam li daŭre ignoris miajn aludojn kaj duonajn demandojn, mi decidiĝis, ke mi ne plu eltenos tian malcertecon kaj ke estus preferinde demandi rekte.
Mi atendis ĝis la vespero, kiam ni estis solaj en nia ĉambro. Oresto ne plu dormis kun ni; la antaŭan jaron Filono forsendis lin al la dormejo de la viroj, plendante pri spacomanko. Filono sin apogis apud mi sur la lito, sed li diligente skribis kun la dorso turnita al mi. Li aparte malŝatis interrompojn, kiam li laboris. Mi pacience atendis dum ioma tempo, ĝis en la fino mi ne plu eltenis, kaj la vortoj elŝprucis kvazaŭ per si mem: “Ĉu vi intencas foriri, nun kiam vi liberiĝis?”
La dorso de Filono rigidiĝis. Li malrapide demetis sian grifelon kaj turnis sin al mi. La lampo estis sur la breto malantaŭ lia kapo, kaj lia vizaĝo estis komplete ombrata. “Mi planas iri al Romo por starigi kopiistan entreprenon. Mia bofrato promesis helpi min. Li ankoraŭ konas multajn homojn en Romo.”
“Kio pri mi kaj Oresto? Ĉu vi lasos nin ĉi tie?”
“Mi ankoraŭ ne decidis.”
Jen mi starigis mian demandon kaj ĝi restis sen respondo. Pro timo puŝi lin al malfavora decido, mi ne kuraĝis plu premi lin. Cetere, mi sciis, ke mi ne sukcesos almenaŭ tiuvespere elsuĉi pliajn informojn.
En la fino, ne Filono klarigis al mi siajn planojn, sed Petronila mem. Mi estis konsternita, kiam ŝi vokigis min. De kiam Tulia mortis ŝi apenaŭ parolis al mi, krom se ŝi devis foje veni en la kuirejon. Mi sciis, ke temas pri io tre grava.
Mi iris trovi ŝin en la malgranda ĝardeno. Ne plu plaĉis al mi viziti ĝin; ĝi tro multe pensigis min pri la periodo kiam ankoraŭ vivis Tulia . Kiam mi vidis la fontanon, mi ĉiam memoris, kiel ŝi volis plaŭdeti en la akvo.