Մի ուրիշ ոչ պակաս անակնկալ էլ այստեղ էր սպասում, պարզվեց որ ինքնաթիռը պատահաբար էր ընկել Բաքու, այն Լենինաբադից թռչում էր Մոսկվա, բայց, տեխնիկական ինչ-որ անսարքության պատճառով, ստիպված վայրէջք էր կատարել: Ամենագլխավորը՝ դուրս եկավ, որ օդանավի հրամանատարն ու վարչության պետի տեղակալը մոտ ընկերներ են, Վորոնեժի օդաչուական ուսումնարանում միասին են սովորել:
Ես խորին շնորհակալություն հայտնեցի պետի տեղակալին, գրկեցի Սիավուշին: «Ծերուկ, ամեն ինչ լավ կլինի», – արտասվախառն ասաց նա: Ես նույնպես չկարողացա պահել արցունքներս, վերջին պահին Սիավուշը փող խոթեց գրպանս: «Ներիր, հիսուն ռուբլի եմ վերցրել տնից, ավել չկար»: Նա նորից գրկեց ինձ: Զարմիկի օգնությամբ բարձրացա ինքնաթիռ: «Ես քեզ մի ուրիշ բան էլ պիտի ասեմ», – ասաց Զարմիկը՝ չգիտես ինչու հայացքը մի կողմ թեքելով:
– Ի՞նչ, – տարտամ անհագստությամբ ու ներքին երկյուղով հարցրի ես:
– Կարինային սպանեցին ադրբեջանցիները, – խլաձայն արտաբերեց նա:
– Ի¯նչ ես ասում…
– Այո: Վեցերորդ հարկից, ոտքերից բռնած սանդուղքներով քարշ տալով, գլուխը բազրիքներին ու քարերին զարկելով, իջեցրել են ցած, նետել խարույկի մեջ: Սաիդան, ձեր հաշվապահը, այդ բոլորը տեսել է, իր աչքի առաջ է եղել, ուզեցել է օգնել, բայց նրան ոչ ոք չի լսել, նույնիսկ խփել են մի երկու անգամ: Ես տեսա, աչքի մեկը հազիվ էր բացվում: Ես գնացել էի քեզ որոնելու, Ռենան ուղարկեց, նա շարունակ լաց էր լինում, նա համոզված էր, թե քեզ ինչ-որ վատ բան է պատահել, որովհետև ժամը հինգն էր արդեն, նա ինձ ուղարկեց քո բնակարանը, բայց բնակարանն արդեն գրավված էր…
– Ռենան այնտե՞ղ էր, – հուզահակ խզված ձայնով ասացի ես:
– Այո, այնտեղ էր, – ասաց Զարմիկը:
Աչքերը բարձրացնելով ինձ վրա և ուղիղ նայելով ինձ՝ նա ավելացրեց.
– Նրան նույնպես սպանեցին:
Առաջին պահին Զարմիկի ասածն ինձ չհասավ: Հանկարծ ցնցվեցի, կյանքը կանգ առավ, շունչս կտրվեց, ճակատս պատեց սառը քրտինքով: Այդ մի քանի վարկյանն ինձ համար անդունդի եզր էր՝ անցյալի ու գալիքի միջև: Ես կորցրի ինձ:
– Ի՞նչ ես ասում, Զարմիկ… – ցնցակաթվածի մեջ՝ ես բռունցքով խփեցի նրա կրծքին… – Ինչե՞ր ես խոսում…
– Այո, ես դա քեզ չէի ուզում ասել այնտեղ… Սաիդան պատմեց բոլորը, դա նրանց սանդղահարթակում էր տեղի ունեցել: Բանդիտներից մեկը, երևի նրանց գլխավորը, ձեռքը հանկարծ գցել, պոկել էր Ռենայի պարանոցի շղթայիկն ու կուլոնը, Ռենան այլայլված ապտակել է էդ տականքին, նա, ըստ երևույթին, իրոք նրանց գլխավորն էր, որովհետև նա էր կատաղած հրամայել՝ «յանդըրըն բունու*», այս ու այն կողմից սկսել էին հարվածել, Սաիդան բացականչել է, որ հայուհի չէ նա, ադրբեջանուհի է, բայց նրան դարձյալ չէին լսել, որովհետև Ռենան ինքը չէր հաստատել, որ հայուհի չէ, ինչ-որ մեկը նույնիսկ հարցրել է. «ադրբեջանուհի՞ ես», և նա, արյան մեջ կորած, կատաղած ասել է. «ո-ո¯չ»: «Եթե նրանց հետ է, – ասել է էդ գլխավորը, – ուրեմն նրանցից մեկն է: Նա ադրբեջանուհի չէ: Հայուհի է նա ու նրա հետ պիտի վարվել հենց այդպես՝ խոշտանգել, բռնաբարել ու այրել…»: Սաիդան տեսել էր, թե ինչպես էին նրան պատեպատ խփելով, գոռգոռոցով տանում դեպի առաջին հարկ…
– Նրան նույնպես այրեցին… Ես սա քեզ չէի ուզում ասել այնտեղ…
Կառչուն հեղձուկը խեղդում էր ինձ, տարօրինակ, դառը, խտղտացնող խեղդուկը փակում-բաց էր թողնում իմ կոկորդը, բութ սեղմող ծանրությունից սիրտս ցավագնորեն նվաղում, թալկանում էր, և ցուրտը, ամայության սարսռեցնող ցուրտը հետզհետե սողոսկում էր իմ հոգու խորքը…
Ձախից երևում էր օդանավակայանի շենքը, ահա այնտեղ, երկրորդ հարկի ապակե պատի ետևում էր կանգնած Ռենան՝ ճերմակաթույր զգեստով, մազերը ուսերին թափած, նա անդադար շարժում էր ձեռքը՝ ի նշան հրաժեշտի: «Հավերժակա¯ն հրաժեշտի», – կսկծալի անհուն ցավով մտածեցի ես, անսպասելիորեն մտաբերելով ոսկեհնչյուն ձայնով նրա խոսքերը՝ ես կանեմ, կանեմ դա, կտեսնես, կգնամ, էլ չեմ գա, թե որ այդպես ուզես, և աչքերս լցվեցին այրող արցունքներով…
Զարմիկը խոսում էր նույն խուլ ձայնով, նրա ձայնն ինչ-որ հեռու, շատ հեռու տեղից էր ինձ հասնում: Հետո նա ասաց.
–
* այրեք դրան (ադրբ.)
Զարմիկը խոսում էր նույն խուլ ձայնով, նրա ձայնն ինչ-որ հեռու, շատ հեռու տեղից էր ինձ հասնում: Հետո նա ասաց.
– Դե, լավ, ես գնամ, տրապը վերցնում են…
Լսվեց դռան ծանր փակումը: Քիչ անց ինքնաթիռը երերաց՝ դանդաղ սահելով բետոնի վրայով, հետո կանգ առավ մի պահ, նորից երերաց և դղրդոցով սլանալով թռիչքուղու վրայով, միանգամից պոկվեց գետնից:
Ներքևում մեռած էր ամեն ինչ՝ ծովը, մերկ անտառները, լեռներն ու ձորերը, ուր անշարժ նստած էր թափանցիկ մշուշը, իրար հաջորդող ձյունածածկ ամայի հարթավայրերը, խամրած արևը, որ արյան գույն ուներ:
Դոմոդեդովոյի օդանավակայանում ես դուրս եկա փողոց, տաքսիների կանգառ: Միլիցիոներ մոտեցավ և, ձեռքը տանելով գլխարկին, ասաց. «Ձեր փաստաթղթերը»: Ես նրան բացատրեցի, որ սարսափելի կոտորածներ են Բաքվում, մահից հրաշքով եմ փրկվել, ոչ մի փաստաթուղթ չունեմ, ցույց տվի ունեցածս հիսուն ռուբլին, որ Սիավուշն էր տվել վերջին պահին: Նա վերցրեց փողը, շուռումուռ տվեց ձեռքում, ասաց. «Գոնե տասն էլ տուր, հավասար բաժանենք, երեք հոգով ենք»: Ես ետ նայեցի. քիչ հեռվում երկու միլիցիոներ էին կանգնած՝ սրա պես կուշտ, մեծածավալ, զգեստապահարանի բարձրության ու տարողության, և նայում էին մեր կողմը: