–Ոչ,– շշնջաց Բորյան, մատները դնելով շուրթերիս։– Չի կարող պատահել… Դու իմ չափ չես կարող սիրել… Ես կխելագարվեմ, եթե մի բան պատահի քեզ, Մայա… Դու չես կարող ինձ նման սիրել, ոչ…
Նրա տաք շնչառությունը մոտ էր, նրա շուրթերը շարունակ ինչ- որ բան էին շշնջում, իսկ ես ոչինչ չէի լսում, ասես անզգայացել, համրացել էի։ Նրա շուրթերի տաք հպումից ես վեր թռա ինչպես երազում։
–Պետք չէ,– ցածր ասացի ես, ձեռքերով ծածկելով դեմքս։– Պետք չէ…
…Ասում են՝ ով լավ պատմում է սիրո մասին, ուրեմն, նա խորը չի սիրում։ Դրա համար էլ ես ոչինչ չեմ պատմի։ Ոչինչ չեմ պատմի այն մասին, թե այնուհետև ինչ ասաց Բորյան և ինչ ասացի ես։ Դա անկրկնելի և գեղեցիկ մի երազ էր, երազում ասված խոսքեր , որ երևի, մի անգամ է լինում մարդու կյանքում և, որպես անմոռաց ու քաղցր հուշ՝ հավիտյան մնում է նրա հոգու խորքում։
«Ճշմարտություն, և ոչինչ՝ բացի ճշմարտությունից»։ Ոչ։ Չեմ գրի։
…Արևն արդեն թեքվել էր դեպի մայրամուտ երբ մենք ճանապարվեցինք տուն։ Պերվոմայկայի սլացիկ բարդիները՝ տղա-աղջիկ, տներից էլ բարձր, երկնքի մուգ կապույտ ֆոնի վրա գրկախառնված օրորվում էին, թեքվում, ասես ծիծաղում էին, ու նորից մոտենում, փսփսում էին… Մենք շարունակ կանգնում, նայում էինք Կամենկայի կողմը, ուր մութն ընկնում էր արդեն, և թռչունները ձգել էին իրենց իրիկնային տխրամորմոք երգը։
«Սիրել խորապես՝ նշանակում է մոռանալ ինքդ քո մասին։ Ժան Ժ. Ռուսո»։ Ճիշտ է։
Մայա։
Երկուշաբթի, 31 մայիսի 42 թ.։ Առաջին քննություն։ Գրավոր շարադրություն՝ գրականությունից։ Ինչպիսի վախով ու կարոտով էինք սպասել այս օրվան, իսկ հիմա տխուր ենք։ Ուսուցիչները նույնպես։ Ռազմաճակատը մոտենում է։ Հրետանային որոտումներն արդեն պարզորոշ լսվում են։ Հատկապես գիշերները։ Ի՞նչ է լինելու… Սովինֆորմբյուրոն չի հաղորդել, ճիշտ է, բայց լուրեր կան, որ գերմանացիները գրավել են Ստալինոն։ Գուցե և հաղորդել է՝ չենք լսել։ Քննությունից հետո բոլորս անխոս ցրվեցինք։
–Լա՞վ ես գրել,– երկար լռությունից հետո հարցրեց Ուլյան։
–Չգիտեմ,– անուշադիր ասացի ես։ Հիմա դա ի՞նչ նշանակություն ունի։
–Ճիշտ որ,– հառաչանքով ասաց Ուլյան։– Իրոք նշանակություն չունի,– մտազբաղ ավելացրեց նա։
Մեր տան մոտ բաժանվեցինք։
–Ի՞նչ ես անում այսօր,– հարցրեց Ուլյան։– Արի տուն, միասին պարապենք։ Գոնե տխուր չի լինի։ Կգաս։
– Այո,– անտրամադիր ասացի ես։
Գնացի։ Բայց համարյա չպարապեցինք։ Շարունակ պատերազմի մասին էինք խոսում։ Հետո եկավ Բորյան։ Նա ինձ ճանապարհեց տուն։ Լուսնյակ գիշեր էր, հեռավոր որոտներից անընդհատ ցնցվում էր գետինը։
Երեքշաբթի, 22 հունիսի 42 թ.։ Վերջին քննությունն էր այսօր, ավարտեցինք տասերորդը։ Իվան Արսենտևիչը շնորհավորեց բոլորիս։
-Ձեզ հաջողություն եմ ցանկանում,– ասաց նա տխուր ձայնով։– Եվ սրտանց շնորհավորում եմ բոլորիդ՝ միջնակարգն ավարտելու առթիվ։ Դպրոցն ավարտելը՝ դա պակաս կարևոր իրադարձությում չէ մարդու կյանքում, իսկ դպրոցն ավարտել պատերազմի այս դաժան օրերին՝ դա արդեն միանգամայն առանձնահատուկ իրադարձություն է։ Պատերազմը կավարտվի, և դուք կգնաք սովորելու մեր երկրի բուհերում… Եվ որտեղ էլ որ լինեք՝ բարձր պահեցեք մեր դպրոցի անունը, եղեք կարգապահ ու խելոք եղեք պատրաստ մեր սուրբ հայրենիքի կանչին…
Նա խոսում էր փշրված ձայնով, մի անգամ նույնիսկ չժպտած։ Մի՞թե այդպես են շնորհավորում նորավարտներին։ Միշտ ժպտերես Իվան Արսենտևիչի դեմքին այսօր ժպիտ չերևած։ Նա փորձում էր ժպտալ՝ չէր ստացվում։
Սեմյոն Միտրոֆանովիչը, ձեռնափայտին հենված, կանգնել էր մի կողմ և տխուր նայում էր մեզ։ «Բոլորը ընդունվում են դպրոց,– մտածեցի ես,– մեծանում են , ավարտում դպրոցը, գնում, իսկ նա գնալով ավելի է ծերանում…»։ Մեր դասարանից Նիկոլայ Ժուկովն ու Անատոլի Նիկոլաևը արդեն ռազնաճակատում են։ Մայիսի սկզբին են մեկնել։ Մյուս տղաները մեկնում են այսօր։ Նրանց ուղարկում են Վորոշիլովգրադ, զինվորական հատուկ կուրսեր։
Հետո գնացինք զինկոմիսարիատ՝ տղաներին ճանապարհելու։ Ի՞նչ կուրսեր են ուղարկում նրանց , ի՞նչ գծով- ոչ ոք չգիտեր։
–Եթե չեն ասում, նշանակում է ռադիոհեռագրիչների գաղտնի կուրսեր է,-ցածր ասաց Բորյան։– Երկու-երեք ամիս կսովորենք ու այնտեղից ճակատ։
Զինկոմիսարիատի բակում ասեղ գցելու տեղ չկար։ Մեր դասարսնի համարյա բոլոր տղաները գնում են՝ տասներկու հոգի։ Ամբողջ Պերվոմայկան միանգամից դատարկվում է ասես։
–Արդեն քանի ամիս է սպասում ենք, որ մեզ էլ զորակոչեն, քանի անգամ ենք խնդրել, իսկ հիմա չեմ ուզում գնալ։
Ես նայեցի Բորյային։
–Ինչո՞ւ։
–Առանց քեզ ինչպե՞ս պիտի ապրեմ,-ցածր ասաց նա, ձեռքը սահեցնելով իմ դեմքի վրայով, ինչպես այն ժամանակ, Կամենկայի մոտ, անտառում։-Այսինքն, առանց քեզ չէ՝ դու միշտ ինձ հետ կլինես, իմ հոգու խորքում,– ժպտաց Բորյան ։– Հետո էլ արանքում գալու ենք , Վորոշիլովգրադից այստեղ ի՞նչ կա․․․
Ինչ-որ ցուցակ ձեռքին՝ մի սերժանտ բարձրացավ բակում կանգնած բեռնատարներից մեկի թափքը։
–Գնում ենք արդեն ,– ասաց Բորյան ,-հիմա կկանչի։
Սերժանտը սկսեց կարդալ ցուցակը։ Բորյայի անունն էլ կարդաց։
–Դե,– արտասանեց Բորյան , թեթևակի հպվելով ինձ ,– չտխրես։