— Жыды ж, менавіта, — абвяшчае ён, — хочуць мець мэсію з краіны дурняў і гультаёў, каб насычаў іх сьмярдзючыя гізунталы, сьвецкага караля, каб перабіў нас, хрысьціян, падзяліў сьвет паміж імі й зрабіў іх валадарамі. Але мы, хрысьціяне, маем свайго мэсію, які робіць так, каб мы не баяліся сьмерці й ня дрыжалі перад абліччам гневу Гасподняга й каб маглі ўшчаміць хваста д'яблу. Нават калі ён і не дае нам золата, срэбра й іншага багацьця, дык і ад такога мэсіі ў нас сэрца гатовае выскачыць з грудзей ад радасьці, бо сьвет ператвараецца ў рай. І за гэта мы дзякуем Богу, айцу ўсякай мілаты й дабрамыснасьці. Аман.
Кажа й асьцярожна патыкаецца ўніз з катэдры, чапляючыся за каменныя поручы, бо якраз цяпер ён і адчувае слабасьць ва ўсім целе; так адважна й шчырадушна мала хто калі тут гаварыў у сваёй першай казані, падобна таму, як бы леў паказаў пазуры, толькі ў сьвятарскай хабіце, зразумела. Пасьля ён ідзе да аўтара й схіляе калена й прамаўляе малітву Богу Ўсемагутнаму, але безь сьвядомасьці й разуменьня, механічна, толькі словы ў патрэбнай пасьлядоўнасьці, бо толькі цяпер, калі ён усё завяршыў, у душы яго паўстае поўная яснасьць таго, што такое казань, як і вучыў вялікі доктар Лютэр: прапаведнік павінен быць і воінам і пастухом, а гэта найцяжэйшае мастацтва. Пасьля ён паварочваецца да парафіянаў і падымае рукі, урачыста скіроўваючы позірк угору да скляпеньня храма, і прамаўляе дабраславеньне, якое калісьці сказаў сьвятар Аарон: «Хай Гасподзь дабраславіць цябе й ахавае цябе; Госпадзе, яві свой твар над табою ў зьзяньні й будзь мілажальны з табою», і жахаецца пры думцы, што з гэтага моманту ў ягонай сіле павінна быць права й моц выслоўліваць Божае дабраславеньне й раздаваць яго, быць сапраўдным пасрэднікам паміж гэтымі тут і тым там угары, і ён кажа: аман, і чуе, як зазваніў звон на званіцы, магутна й чыста, вітаючы сьвежасьпечанага гера пастара.
А на вуліцы каля брамы, як што ўжо паклаў свой таляр у скарбонку, ён сустракае Лютэра, які, здаецца, чакаў яго на замкавым двары й хоча пагутарыць зь ім.
— Малады чалавек, — кажа Лютэр і выпрабавальна зьмервае яго адным здаровым вокам ці тое з сумнівам, ці тое з прызнаньнем, — вы проста прачыталі з маёй галавы мае думкі, што вы сёньня выклалі пра жыдоўскі народ. Але слухаючы вас, я быў падумаў сабе: такі, як ён, як усё адно адмыслова створаны, каб падупадаць сатанінскім змустам; паверце мне, я маю досьвед у гэтым. Таму я раю вам, заставайцеся пастаянна ў скрусе духу й сэрца вашага й час ад часу акідайцеся вокам цераз плячо, ці не стаіць ён ужо ў вас за плячыма. І прыміце гэта; гэта пісямко, якое я хачу даць вам у дарогу.
З гэтымі словамі вялікі чалавек нахіляеццца да яго, быццам хочучы абняць; але ня робіць гэтага; толькі воблачка піўнога духу й цыбулі зыходзіць зь яго й абвалакае юнага Айцэна, тым часам як Лютэра ўжо й дух прастыў.
Разьдзел дзясяты. У якім прафэсар Лёйхтэнтрагер дакладвае пра дыялектыку ў боскім уяўленьні і дадае з Dead Sea Scrolls факты пра верагодную сустрэчу Агасфэра з рабі, а прафэсар Байфус атрымлівае дасьледчае заданьне
Геру
праф. д-ру Dr. h. c. Зігфрыду Байфусу
Інстытут навуковага атэізму
Бэрэнштрасэ 39а
108 Берлін
German Democratic Republic
29 лютага 1980
Дарагі гер калега!
Мне вельмі скрушна бачыць чалавека Вашага духоўнага бляску і прынцыповай партыйнай цвёрдасці, — на жаль, вельмі рэдкая ў нашым жыцці камбінацыя — так жорстка паднятым на рогі дылемы. Вы пішаце мне ў Вашым ласкавым лісце ад 14 г.м., што акцэптуеце доўгажыццёвасць Агасфера як факт, што верыце ў Ісуса. Хоць Вы і не кажаце выразна, што Вам, паколькі з апошнім Вы не можаце не згадзіцца, супроцьпаказана і першае, прынамсі, гэта implicite заключана ў Вашым сцверджанні.
Але гаворка тут ідзе, даруйце мне, што я кажу Вам гэта, пра няправільную выснову, бо калі, з аднаго боку, Агасфера можна вельмі лёгка разглядаць без Ісуса, а з другога, дапусцім, як я раблю гэта, разглядаць сустрэчу Агасфера з Ісусам як дадзенасць, дык гэта зусім не азначае верыць у Ісуса як Божага сына альбо наогул як боскую сутнасць. Так і так у гэтым, але я напэўна рвуся да Вас у адчыненыя дзверы, ёсць свой клопат з багамі. Вы ёсць тая зручнасць, якую чалавек у залежнасці ад патрэбы стварае сабе сам і ўжо з прадаўняга часу стварыў; толькі, і ў гэтым праблема, гэтыя багі развіваюць у такім разе ўласнае жыццё, якое мяжуе з прывіднасцю. Я бачу ў гэтым неабвержную дыялектыку, якая Вам, паколькі Вы таксама хочаце быць дыялектыкам, напэўна, прынясе радасць.