Нешта падобнае на павеў ветру кранае нас; але гэта ня вецер, а паток часьціц, мізэрных часьцінак Нічога, якія зь Нічога рухаюцца ў Нічога.
Я шукаў цябе, брат Агасфэр, кажа ён.
Дзе астатнія? кажу я. Дзе твае цёмныя сонмы, якія былі скінутыя зь неба над нябёсамі разам з табою і са мною за тое, што мы перад Богам адмовіліся ганараваць чалавека, якога Ён стварыў паводле вобрзу свайго з грудачкі пылу й кропелькі-вадзінкі й вятрынкі й жарынкі агню. Дзе яны?
Тут мінаецца ўсё, кажа ён.
Я бачу, як ён дрыжыць ад вялікага холаду, які вакол нас, і я разумею, што ён шукаў мяне, бо яшчэ горш за Нічога ёсьць думка пра яго, Нічога, вечнае існаваньне.
Я гнаў цябе й твой чын, кажа ён. Ты ўстаў, выпрастаўся і адняў свой кулак і рабіўся ўсё больш і больш прыгнутым і паламаным. І тым ня меней ты спадзяешся.
Бог ёсьць зьмяненьне, кажу я. Калі Ён стварыў сьвет, зь Нічога, Ён зьмяніў Нічога.
Гэта быў капрыз, кажа ён, выпадак, які здараецца адзін раз і больш ніколі. Бо глядзі, калі Бог азіраў Сваё тварэньне на сёмы дзень, Ён адразу агучыў, як цудоўна добра Ён усё знаходзіць у рэальна існуючай форме й што сьвет мае заставацца на ўсе часы, якім ён яго й стварыў, зь Верхам і Нізам, з арханёламі й анёламі, хэрувімамі й сэрафімамі й сонмамі духаў, падзеленых паводле чыноў і ступеняў, і вянок над усім — Чалавек. Бог ёсьць як і ўсе, хто нешта калі зьмянялі; і разам з тым яны баяцца за свой твор і сваё становішча й з чыстых рэвалюцыянэраў робяцца самымі строгімі ахоўнікамі створанага імі парадку. Не, брат Агасфэр, Бог ёсьць Існуючае, Бог ёсьць Закон.
Калі б так было, кажу я, навошта тады Ён паслаў Свайго роджанага Сына, каб той праз свае пакуты браў на сябе віну за грахі ўсіх і выбаўляў чалавека? Ці ж бо збавеньне ня ёсьць у сваёй аснове зьмяненьнем?
Мы лунаем.
І Люцыпар кладзе сваю руку на мяне, быццам нічога нас не разьдзяляе, ніякае сваё бачаньне сьвету, ніякае ўяўленьне мэты, і кажа мне: ты таксама ведаў яго, рабі.
І я падумаў пра рэбэ Ёшуа і як я знайшоў яго ў пустыні: рэдзенькая бародка ў пяску й пыле й распухлы ад голаду жывот, і як я павёў яго на вяршыню высокай гары й даў яму зірнуць на абсягі тварэньня ягонага бацькі з усёй галечай і з усёй несправядлівасьцю і сказаў яму, што ўсё гэта ён можа ўзяць пад сваю руку, бо прыйшоў час збудаваць сапаўднае царства Божае; але ён адказаў мне: Маё царства не ад гэтага сьвету.
І што, кажа Люцыпар, ён здабыў, рабі? Ці менш грашылі пасьля таго, як ён даў сябе прыбіць на крыж, і зямля ня п'е больш крыві, як раней? Жыве воўк разам зь ягнём, і ўжо чалавек больш ня вораг чалавеку? Чаму ты ня пойдзеш да яго, што сядзіць у сьвятле, там у вышынях, праваруч бацькі, і ня спытаешся ў яго? Табе ён напэўна дасьць слова й адказ.
Ён пракляў мяне, кажу я, бо я адмовіўся даць яму цень маіх дзьвярэй, калі ён быў у дарозе да месца ўкрыжаваньня з крыжам на сьпіне.
І я бачу, як Люцыпар нецярпліва пацепвае брывом. Я ведаю, ведаю, кажа ён, але менавіта пра гэта ён і захоча гаварыць з табою, бо ці ж ня меў ты рацыі, праганяючы яго ад сваіх дзьвярэй як чалавека, які цярпеў крайнюю нэндзу?
І тым ня меней, кажу я, рабі любіў людзей і цярпеў за іх.
Цярпеньні, кажа Люцыпар, — не заслуга; ягня, якое аддаецца на корм, мацуе парадак ваўкоў. Але ты, брат Агасфэр, ня хочаш паслаць сябе ў гэты парадак і спадзяешся на Бога, што Ён табе дазволіць крыху павыдурнівацца зь Ягоным тварэньнем, і пакіне табе шчылінку, празь якую ты з чыстым сумленьнем можаш прапаўзьці назад пад Яго Божую аслону й ня хочаш прызнаць, што гэты сьвет асуджаны на пагібель ад пачатку праз парадак, які Бог даў табе, і ўсё корпаньне ў ім марнае й толькі зацягвае скон. Хай жа ён ідзе ў пропадзь, гэты стары сьвет і дай нам з нашага духу будаваць царства свабоды, бяз гэтага маленькага Бога маленькага пустэльнага народу, які толькі можа жыць, калі яму падпарадкоўваецца кожная істота.
Я толькі баюся, брат Люцыпар, кажу я, твая пагібель сьвету можа аказацца канчатковай, а дзе ж узяць новага Бога для новага сьветатварэньня?
Мы лунаем.
У гэтай прасторы, якая ня мае пачатку й ня мае канца й ні Сьвятла ні Цемры, а фарбай і тонам, думкай і пачуцьцём усё жывое павінна ўліцца ў нешта й зрабіцца нічым па волі Люцыпара.
Маё Не табе не падабаецца, кажа Люцыпар. Не патрэбнае, як і Так, і з процілегласьці абодвух паўстае Чын.
Дык ты пойдзеш да яго, кажа ён.
А я падумаў пра рэбэ Ёшуа, як ён дазволіў мне пакласьці яму на грудзі голаў на апошняй вячэры й як я прывёў яму параўнаньне з колам, якое ня можа зьмяніць сваю каляіну, а вось фурман, які кіруе валамі, можа яе зьмяніць.
Як жа мне гаварыць яму супроць Бацькі, кажу я, калі яны ёсьць адно, Бацька й Сын, зь Сьвятым Духам як трэцім у зьвязцы?