Катэс адчувае, што ўсё пастаўлена на руб і што той у сваёй чорнай хабіце ўчапіўся і больш ня выпусьціць з лап сваіх пытаньняў. Таму кажа:
— Мы не разумеем, чаму мы ад Адама павінны быць грэшныя, і мы ня можам прызнаць, што былі зачатыя ў грэху. На дзетках няма ніякага грэху, каб яны мелі ўшчэрб у сваёй шчаснасьці. Таксама й тое, што хвароба й сьмерць павінны йсьці ад грэху, застаецца нам незразумелым; гэта так у прыродзе, а чалавек пастаўлены ў прыроду як Адам і Ева.
— Ерась, праклятая ерась, — заяўляе Айцэн і чакае, пакуль судовы пісар надзейна запіша гэта на паперу. Пасьля, на бэнэфіс шматшаноўнаму геру шталеру й каб ён, як недасьведчны парафіянін, таксама зразумеў, пра што тут ідзе, ён пытаецца, ad secundum, ці ня прызнаюць усё-такі абвінавачаныя, што малых дзяцей трэба хрысьціць і што хрышчэньне ім карыснае й патрэбнае, — так альбо не?
— Напісана, — кажа Катэс, — што мы жывём толькі па веры. Іtem, толькі той, хто верыць і дзеля веры гэтай хрысьціцца, той будзе шчасны. А дзетак, якія пакуль яшчэ ня ведаюць ні дабра, ні зла, нельга хрысьціць.
— Чартоўшчына, пахібная і заганная, — дыктуе Айцэн пісару й пасьля гэтага хоча ведаць ад абвінавачаных, ad tertium, ці Хрыстос праз пакуту, якую ён прыняў дзеля нас, ці праз сваю ахвяру ўзяў на сябе й нашу віну, так што мы цяпер адзіна празь веру ў яго ачышчаны ад грэху й можам быць шчаснымі, — так альбо не?
— Калі мы ўсё валім на Хрыста, — кажа Катэс, — дык гэтым адкрываем дарогу грэху. Мы павінны рабіць нешта й ад сябе, каб стацца шчаснымі, і чалавек павінен гэтаксама шукаць Бога, як Бог шукае чалавека.
— Блюзьнерства, асуды вартае, — канстатуе Айцэн, і пакуль пісар і гэта акуратненька заносіць на паперу, патрабуе сказаць, ad quartum, ці лічаць абвінавачаныя, што Ісус Хрыстос на сьвятой вячэры сапраўды карміў нас сваім целам і паіў крывёю, — так альбо не?
— Хлеб і віно, — кажа Катэс, — мы прымаем у памяць пра Хрыста, яны застаюцца хлебам і віном. Усё астатняе толькі прымхі й папізм.
— Ерась, д'ябальская ерась! — голас зрываецца ў Айцэна. Але тым ня меней ён яшчэ хоча прадэманстраваць шматшаноўнаму й высакароднаму Каспару Гоеру, куды вядуць гэтыя агідныя ўхіленьні ад адзінашчасьцедайнага вучэньня in praxi, бо зусім такі яшчэ не асьветлена, як адно залежыць ад другога, сьвецкая ўлада ад сапраўднай веры, і таму пытаецца ў абвінавачаных, зусім ахрыпла ад пабожнай руплівасьці, ці ad quintum, паводле іх сапраўдны хрысьціянін можа дзейнічаць і як сьвецкае начальства й са спакойным сумленьнем займаць высокую пасаду і ў гэтым сваім стане ці можа быць шчасным і, ad sextum, ці хрысьціяне ва ўсіх справах, якія паводле слова Божага належаць начальствам, павінны праявіць ім паслушэнства й ці, ad septimum, духоўнае царства Хрыста стаіць у супярэчнасьці з царствамі сьвецкімі й сьвецкімі ўладамі, — так альбо не?
Залегла такая цішыня, што здавалася, стала чуваць, як шашаль точыць бэлькі штатгальтарства, і ўсе вочы скіраваліся на Клаўса Петэра Катэса й Клаўса Шыпера й Дзірыха Петэрса й Сіверта Петэрса й на Вопа Карнэліуса й Мартэна Петэрса й Карнэліуса Сіверса; а ў іх серабрыстыя кропельку поту выступілі на тварах, бо яны ведаюць, што з усіх пытаньняў гэтае найцяжэйшае, яно — выпрабаваньне, і цяпер будзе вынесены вырак і зламана палачка.
— Ну? — кажа Айцэн. — Так альбо не?
І, паколькі ніхто яму не адказвае, ужо хоча прыступіць да вялікай пагромнай прамовы, якая павінна стацца для Катэса й яго прысьнікаў толькі першым форшмакам перад тым, што яны пачуюць на Страшным судзе перад нябесным судзьдзёй, калі раптам як бы самі сабою адчыняюцца дзьверы суда і ў залу ўваходзіць хадайнічаны абвінавачанымі ератычны прапаведнік з Галандыі ў суправаджэньні захінутай вуалем жанчыны, якая нават пад сваімі вуалямі й захінамі выдае ў сабе выдатныя формы. Айцэну адразу робіцца так, быццам памяшканьне з усімі асобамі ў ім пачынае павольна, а тады ўсё хутчэй і хутчэй закручвацца, і толькі нянаджаны госьць застаецца ў цэнтры непарушны, тым часам як ягоная суправодніца адкідае вуалю, і на яго, супэрінтэндэнта, глядзяць нахабныя вочы, і пры гэтым грыбаты пунсовы раток зьбіраецца ў трубачку, быццам хоча сказаць: Ба, ты жывы яшчэ, стары кныр!