— Bu kuch aftidan yomonlikka yo’g’rilgan. Biroq amalda u odamlarni o’z Taqdirini qanday yuzaga chiqarishga yo’naltiradi. Bu kuch uning ruhi va irodasini shunga tayyorlab boradi. Bu sayyorada bir ulug’ haqiqat mavjud: sening kimligingdan va nima qilayotganingdan qat’i nazar, qachonki sen bir nimani chin yurakdan istasang, bunga erishasan, chunki shunday istak Olam Qalbida ham yaraladi. Va bu sening Yerdagi nasibangdir.
— Hatto agar men faqat yurt kezib yurishni yoki do’kondorning qiziga uylanishni xohlasam hammi?
— Yoki xazinani qidirsang-da. Olam Qalbi inson baxtidan oziqlanadi. Baxtidan, biroq ayni paytda g’amidan, havasu hasadidan, rashkidan ham. Odamning yakka-yagona majburiyati: o’z Taqdiri yo’lidan oxirigacha borish. Hammasi — shunda mujassam. Yodingda tut, sen biror narsani istagan paytda butun Olam sening istaging amalga oshishiga yordam beradi.
Biroz muddat ular maydonga va o’tib-ketib turgan odamlarga jim qarab o’tirishdi. Jimlikni birinchi bo’lib qariya buzdi:
— Xo’sh, shunday qilib nega endi sen qo’y boqishga qaror qilding?
— Chunki, dunyo kezib yurishni yaxshi ko’raman.
Qariya maydon burchagiga qizil kajavasi bilan kelib to’xtagan makkabodroq sotuvchiga ishora qildi:
— Bolaligida u ham dunyo kezishni orzu qilgan. Biroq keyin makkabodroq sotib, pul topishni afzal bildi. Qarigach, u Afrikada bir oyni o’tkazdi. O’z orzusini amalga oshirishi uchun odamda hamma vaqt imkon bo’lishini tushunish unga nasib etmagan.
— Uning cho’ponlik qilgani ma’qul edi, — dedi Santyago.
— Bu haqda u o’yladi. Biroq so’ng yaxshisi savdo-sotiq bilan shug’ullanishga qaror qildi. Savdogarlarning boshida kapasi bor, cho’pon-cho’liqlar esa ochiq dalada tunaydi. Qizlarning ota-onalari ham kuyovlari cho’pon emas, savdogar bo’lishini xohlashadi.
Santyago movutchining qizini esladi va yuragiga igna sanchilganday bo’ldi. Albatta, qiz yashayotgan o’sha shaharda kimdir qizil kajava bilan izg’ib yurgandir.
— Bundan kelib chiqadiki, odamlarning cho’ponlar va makkabodroq sotuvchilar haqidagi fikrlari Taqdir yo’li haqidagi fikrdan muhim ekan-da.
Qariya yana kitobni varaqladi va aftidan, o’qiy boshladi. Santyago uzoq kutdi, keyin bari bir qariyani chalg’itishga qaror qildi, chunki oldin chol ham uni kitob-dan chalg’itgandi:
— Nima uchun siz men bilan bu haqda gaplashayapsiz?
— Chunki sen o’zingning Taqdiring yo’lidan borishga urinding. Biroq hozir undan chekinishga tayyorsan.
— Siz har doim shunday daqiqalarda paydo bo’lasizmi?
— Har doim. Boz ustiga boshqa shaklu shamoyilda ham ko’rinishim mumkin. Gohida to’g’ri qaror tarzida, gohida ma’qul fikr tarzida. Gohida esa, hal etuvchi daqiqada, men boshi berk ko’chadan chiqish yo’lini aytaman. Barini eslab qololmaysan. Biroq odatda odamlar mening paydo bo’lganimni payqashmaydi.
Qariya o’tgan hafta bir tilla qazuvchi qoshida tosh shaklida paydo bo’lgani haqida hikoya qildi. Bir paytlar bu odam hammasini tashlab, zumrad qazib topish uchun yo’l olgan. Daryo qirg’og’ida besh yil rosa ter to’kkan va bir dona bo’lsa-da, zumrad toparman, deb 999 999 toshni maydalagan. Va shunda hafsalasi pir bo’lib, orzusidan voz kechishga ahd etgan, bu payt uning poyida faqat bittagina tosh qolgandi — va u shu toshning ichidan o’zining zumradini topardi. Shunda qariya aralashishga va o’z Yo’lidan mardona ketayotgan tilla izlovchiga yordam berishga qaror qildi. U toshga aylandi, uning oyog’i ostiga yumalab keldi, biroq tilla izlovchi, besh yildan beri besamar ter to’kayotganidan g’azabga minib, oyog’i bilan toshni tepib yubordi. Biroq shunday kuch bilan tepdiki, tosh boshqa bir toshga urilgancha yorilib, dunyoda tengsiz go’zal zumrad quyosh nurida yaraqlab ketdi.
— Odamlarga o’z hayotlarining mohiyati juda erta ayon bo’lib qolganday tuyuladi, — dedi qariya va Santyago uning ko’zlaridagi g’amni ilg’adi. — Ehtimol, shuning uchun ham ular bundan juda erta voz kechishar. Nachora, dunyo shunday qurilgan.
Shu payt bo’zbola gurung xazina haqidagi gapdan boshlanganini esladi.
— Ma’danni soy va daryolar yuzaga olib chiqadi, ayni soy va daryolar ularni yer qa’riga bekitadi, — dedi qariya. — Agar o’zingning xazinang haqida batafsil bilging kelsa — suruvingdagi qo’ylarning har o’ntasidan birini menga ber.
— Balki topsam, o’sha xazinaning o’ndan birini berganim tuzukdir?
— Qo’lingda yo’q narsani va’da qilish, uni qo’lga kiritishga jahd etish demak, — dedi qariya ginali ohangda.
Shunda Santyago suruvining o’ndan birini lo’li kampirga allaqachon va’da qilganini aytdi.
— Lo’lilar haqini undirishni biladi, — xo’rsindi qariya. — Nima bo’lganda ham bilib qo’yganing tuzuk, dunyoda har bir narsaning o’z bahosi bor. Nur Askarlari ayni shunga o’rgatishga intilishadi. — U Santyagoga kitobni uzatdi. — Ertaga shu vaqtda sen suruvingning o’ndan birini qoshimga haydab kelasan. Shunda men xazinani qanday topishni aytaman.
Va shunday deb, u muyulishda ko’zdan g’oyib bo’ldi.
Santyago yana kitobni qo’liga oldi, biroq mutolaga kirisholmadi — diqqatini bir joyga yig’ishga qurbi yetmasdi. Qariya bilan muloqotdan hayajonlagandi, chunki uning ko’ngli sezdi: qariya haqiqatni gapirdi-da. Bo’zbola chakana savdo qutisi yoniga bordi va bir qog’oz xaltacha makkabodroq sotib oldi, sotuvchiga qariyaning u haqdagi gapini aytsammikan, deb o’yladi, keyin shart emas, degan qarorga keldi.
“Ba’zida hammasini o’z holicha qoldirgani ma’qul” — deb o’yladi u. Aytsang, sotuvchi, g’ildirakli qizil qutisiga o’rganib qolganiga qaramay, uch kunlab o’ylanib yuradi, bu ishning bahridan o’tsammikan, deb. “Uni bunday azobdan xolos etganim bo’lsin”.
Shunday o’y bilan Santyago ko’cha bo’ylab, boshi oqqan tomonga qarab ketdi, oxiri bandargohga kelib qoldi, chog’roqqina uychaning yonidan chiqdi. Uychada Afrikaga boradigan kemalarga patta sotishardi. Darvoqe, Misr aynan Afrikada.
— Sizga nima kerak? — so’radi pattafurush.
— Ehtimol, ertaga sizdan patta xarid qilarman, — javob qildi Santyago va nari yurdi.
Bittagina qo’yni sotsang bas, qarabsanki, Afrikadasan. Bu fikr uning ko’ngliga g’ulg’ula soldi. Pattafurush esa yoramchisiga gap qotdi:
— Yana bitta xayolparast. Sayohat qilgilari kelibdi, kissasida hemiri yo’q.
Santyago pattaxona tokchasi oldida turarkan, qo’ylari yodiga tushdi va tuyqusdan ularning yoniga tezroq borgisi kelib qoldi. Ikki yilda cho’polik san’atini egalladi va chorvani miridan-sirigacha — qo’y qirqishni-yu qo’zilatishni, suruvni bo’rilardan asrashni bilib oldi. Andalusiyaning yaylovlari endi unga besh barmog’iday tanish, otaridagi xohlagan qo’yining narxini aniq baholay biladi.
U o’zini kutayotgan suruv qamalgan qo’tonga eng uzoq yo’ldan jo’nadi. Bu shaharning ham o’z qal’asi bor edi, bo’zbola qiyalikdan ko’tarilib, qal’a devoriga chiqib o’tirishga qaror qildi. U joydan Afrika ko’rinardi. Bir paytlar kimdir unga qadim zamonda Afrikadan mavrlar suzib kelishib, sal bo’lmasa Ispaniyani butunlay mahv etashganini uqtirgandi. Santyago mavrlarga toqat qilolmasdi: bu yerga lo’larni shular olib kelgan bo’lishi kerak.
Devordan butun shahar, haligina u qariya bilan gurunglashib turgan bozor maydoni kaftdagiday ko’rinib turardi.
“Qaysi go’rdanam uni uchratdim”, — o’yladi bo’zbola.
Hamma balo lo’li kampirning tushni ta’birlaganidan boshlandi-da. Na lo’li, na qariya uning cho’pon ekaniga ahmiyat berdi. Ha, hamma narsadan ko’ngli sovugan bu yolg’iz odamlar cho’pon degan zot qo’y bilan tirik ekanini qaydan bilsin. Santyago suruvdagi har qaysi qo’yning bir qarashdayoq ichi-sirtini aytib bera oladi: unisi — qisr, narigisi ikki oydan so’ng qo’zilaydi, hov, chetdagilari — suruvning eng sudralganlari, yalqov. U qo’ylarni qirqishni, bo’g’izlashni uddalaydi. Agar biror yoqqa ketguday bo’lsa, qo’ylari uni qumsaydi, egasiz bo’lib qoladi.