На Плутон адправіліся аўтаматычныя разведчыкі. Яго паверхню разглядалі і самі людзі, і іх чуйныя апараты з борта карабля. Здымкі расказвалі пра скалістыя масівы, патухлыя вулканы, неабсяжныя раўніны. Пра тое, што Плутон у сям’і вялікіх планет, да якой яго прыпісалі зямныя астраномы, быў сапраўды чужы. Ён хутчэй нагадваў той жа Марс або Венеру, бо і сярэдняя шчыльнасць яго аказалася большай, чым у планет-гігантаў, і нават перавышала зямную.
Нішто не паказвала, што пасадка магутнага карабля будзе небяспечнай. Але Бурмакоў не спяшаўся — дзе страчаны месяцы, там дні значэння не маюць. Ён хацеў спачатку абляцець усю планету і скласці хаця б прыблізную карту яе паверхні. Яго рашэнне і на гэты раз было правільным.
Недзе на шасцідзесятым вітку ў плаўным і незаўважным руху карабля адчулася амаль непрыкметная замінка. Вахту нёс сам Бурмакоў. Ён спачатку здзіўлена паглядзеў на пульт, дзе ўсё, аднак, выглядала нармальным, пачухаў патыліцу і тады ўспомніў, што нешта такое ўжо было на Марсе. Бурмакоў прыкусіў губу, што ў яго азначала вышэйшую ступень хвалявання, і пабудзіў Гушчу.
Павел увайшоў якраз у той момант, калі капітан правяраў запіс кантрольнай сістэмы аўтапілота. Ён падышоў да Бурмакова і цераз яго плячо зірнуў на стужку асцылографа, якая павольна паўзла назад, дэманструючы роўны хвалепадобны запіс,
— Што гэта вы, Сцяпан Васільевіч, аўтаматы правя...— Павел асекся. Над доўгім радам роўных хваль выскачыў знаёмы яму пік. Баючыся паверыць у раптоўную здагадку, пажартаваў: — Экскурс у марсіянскую эпапею?
— Каб то,— капітан падняў вяеёлы твар на Гушчу. — Тутэйшы!
Павел плюхнуўся ў крэсла. Запісы — і гэты, Плутонавы, і той, Марсіянскі — былі надта падобныя. Павел праверыў здымкі планеты, зробленыя ў тым месцы, над якім у руху «Набата» адбыўся збой. Гэта была вялікая раўніна, дакладней, роўнае горнае плато.
— Абследуем? — прапанаваў ён.
— Спадзяешся яшчэ на адзін помнік? — Бурмакоў задумаўся.— Мажліва. Але, калі ён ёсць, нідзе дзенецца. Мы ж намецілі даследаваць зверху ўсю паверхню — дык не будзем адхіляцца.
А праз некалькі віткоў «Набат» адчуў новы слабы штуршок, потым неўзабаве другі...
— Вось такія пірагі, як казала мая бабулька,— закусіў губу Сцяпан Васільевіч.— Самы раз па вашаму нядаўняму прыкладу пафантазіраваць. Дзе там Вікто́р?
— Іду, таварыш капітан,— адгукнуўся са сваёй каюты юнак.— Я не сплю і ўсё зразумеў.
— Такім чынам,— пачаў Бурмакоў, калі Віця зайшоў у рубку,— мы, падобна, сустракаемся з ужо знаёмай з’явай. Мы не ведаем яе сутнасці, але гэта, на мой погляд, пакуль не мае істотнага значэння. Хутчэй за ўсё з планеты ў прастору накіраваны нейкія прамяні. Знайшоўшы крыніцу, мы, бадай, даведаемся, што выпраменьваецца і дзеля чаго.
Гушча памкнуўся быў нешта сказаць, Бурмакоў падняў руку:
— Пацярпіце, Павел Канстанцінавіч. Я зусім не ўпэўнены, што гэтыя выпраменьванні служаць своеасаблівымі маякамі, пабудаванымі, каб навесці нас ці іншых разумных істот, якія выпадкова, зазначце, выпадкова, трапяць у Сонечную сістэму, на помнік ці на што там яшчэ незвычайнае. Гэта было б вельмі прымітыўным тлумачэннем факта. Ды і ўстаноўка, па-сутнасці, вечных маякоў каля схем, якія нясуць вельмі мала карыснай інфармацыі, была б неапраўданай.
— Але ж было,— Павел не пагадзіўся.— Супадзенне... У тым сэнсе, што макет пастаўлены побач з крыніцай энергіі. Відаць, там было стойбішча гасцей...— Ён быў запнуўся, але адразу цвёрда дакончыў думку: — Так, часовая стаянка касмічных прышэльцаў. Вось тут маяк, бадай, быў патрэбны.
— Больш дакладна — база! — Сам вывад капітана ў Паўла пярэчанняў не выклікаў, здагадка, як кажуць, лунала ў паветры.
— База, напэўна, была тут, на Плутоне,— не пагадзіўся Бурмакоў.— База, з якой яны даследавалі нашы планеты.
— Чаму ж яны нічога не пакінулі на Зямлі? — здзівіўся Віця.
— Можа, і пакідалі,— адказаў капітан.— Ды ў зямным клімаце нават іх вельмі трывалыя збудаванні не захаваліся.
— У сваім першапачатковым выглядзе,— Гушча прыгадаў гіпотэзы аб касмічных прышэльцах, падумаўшы, што цяпер ад іх ужо не адмахнуцца.— А сёе-тое засталося, і мы вось ламаем галаву: сваё гэта ці чужое!
— От таму я запрашаю вас пафантазіраваць,— засмяяўся Сцяпан Васільевіч.