— Сын твой таксама павінен будзе з’явіцца ў валасную ўправу, — буркнуў паліцэйскі, калі яны з грукатам пераехалі першы масток за вёскай. — На ўлік трэба стаць, і ўсё такое.
— Ага, — думаючы пра другое, кіўнуў Зазыба.
Тады Брава-Жыватоўскі павярнуўся тварам да Зазыбы і ўсміхнуўся, акурат падахвочаны.
— Якраз дарэчы ён дамоў прыйшоў.
— Адбыў сваё, то і прыйшоў.
— А мне не абавязкова ведаць, адбыў Масей свой тэрмін ці не. Урэшце, сам скажа дзе трэба. Але што дамоў вярнуўся, не стаў бадзяцца, гэта добра. І бацьку выгада будзе, і самому можна ўлаштавацца як след. Немцам таксама адукаваныя людзі патрэбны.
— У яго свая галава на плячах, няхай сам думае. А выгады мне ад яго прыходу ніякай. Іншая справа — радасць.
— Не скажы. Выгада ёсць.
— Штосьці мне няўцям яна.
— Ну, а хоць бы ўжо тое, што Масей вярнуўся з турмы?
— Гм, вялікая ўцеха! Ды і пры чым тут турма?
— Гледзячы якая. Ён жа не злодзей і не забойца, а палітычны. Значыць, у яго разыходжанне з савецкай уладай было. Ну, а цяпер такія людзі ў цане.
— Вунь ты пра што? — нявесела ўсміхнуўся Зазыба. — Значыць, за сына і мне цана вышэй будзе? Так я цябе зразумеў?
— Так.
— Але ж немцы, мусіць, яшчэ не ведаюць пра Масея?
— Чаму гэта не ведаюць? — усё роўна як абурыўся Брава-Жыватоўскі.
— Адкуль жа ім стала вядома? — кінуў цікаўны позірк на свайго субяседніка Зазыба.— Сам кажаш, яму трэба яшчэ з’явіцца ў воласць, адзначыцца.
— Ну і што? Гэта ж адзначыцца, але... Словам, ты, Зазыба, не думай, што новая ўлада нічога пра нас не ведае. Ведае, ды яшчэ і як.
— Выходзіць, ты мой дабрачынец? — насмешліва спытаў Зазыба. — Значыць, табе трэба дзякуй сказаць?
— Ну, з гэтым яшчэ паспееш, — паблажліва адказаў Брава-Жыватоўскі.
— Праўда, паспею, — не мяняючы насмешлівага тону, згадзіўся Зазыба. — Але датуль давай мы з табой, Антон, дамовімся так: ты не робіш мне ніякай дабрачыннасці, а я не маю патрэбы ні ў чыім даверы. Па-першае, я ўжо не такі малады, каб думаць аб кар’еры, асабліва пры новай уладзе, а па-другое, для мяне цяпер важней не тое, хто мне давяраць збіраецца, і як, галоўнае, каму давяраць думаю я. Скажу шчыра, да цябе ў мяне даверу няма.
— Дарэмна.
— Не ведаю, але сказаў я, што думаў.
— Дарэмна, — паўтарыў Брава-Жыватоўскі і дадаў: — Цяпер табе не абысціся без мяне.
— Бачу, табе нечага дужа хочацца павязаць адной вяроўкай з сабой і мяне, і сына майго.
— Вяроўкі я не ўю, ты тут памыляешся, але кампаніі тваёй не цураюся.
— Вядома, не з Драніцай жа ўвесь час якшацца? Хопіць таго, што ён падвёў цябе каля крыніцы. Усё хваліўся, што можа па-нямецку, нашы мужыкі нават паверылі, што ён перакладчыкам пры табе, а як да справы дайшло, то лупцоў паспытаць давялося. Ды і немец той таксама нейкі шалапутны — не пазнаў свайго. Помніш, як у тым жарце?..
— Ну, чыя карова мычала, а твая маўчала б, — стараючыся быць спакойным, сказаў Брава-Жыватоўскі. — Твае таксама не меней шалапутныя. Мяне хоць плёткай, а цябе дык і зусім ледзьве са свету не зжылі. Так што дарэмна папікаеш.
— Ды я гэта к слову, — быццам і праўда пашкадаваў Зазыба, што неўзнарок напомніў паліцэйскаму непрыемнае.
— Дык у мяне таксама к слову прыйшлося, — прытворна, але яўна з іроніяй, павініўся Брава-Жыватоўскі.
— Будзем лічыць, што мы квіты.
— Квіты дык квіты, — лёгка згадзіўся паліцэйскі.
Але дарэмна ён спадзяваўся на квіты. Праз нейкі момант Зазыба сказаў:
— А парсюка з фермы вы няправільна ўзялі з Драніцам. Не мелі права.
— Глупства, — паспрабаваў адмахнуцца Брава-Жыватоўскі. — Лася ж неяк трэба было ўпарадкаваць.
— Калгасная ферма — не ўласны хлеў. З такой ахвоты кожны мог бы.
— Дык ты ж распусціў калгас.
— Але гэта яшчэ не значыць, што кожны можа хапаць, што задумае.
— Ат, — смыкнуў шчакой Брава-Жыватоўскі, — не пра гэта сёння трэба гаварыць нам! — І выраз твару свайго зрабіў ледзь не пакутніцкі, усё роўна як і сапраўды ён дамагаўся ў гаворцы нечага такога, што ніяк не даходзіла да Зазыбы.
«Эйш, — насмешліва падумаў Зазыба, — смуткі паліцая бяруць. Але гэта толькі начынка, а будзе цэлая аўчынка. Давядзецца шыла з перцам паспытаць». Тады сказаў:
— А гэта праўду гавораць нашы мужыкі, Антон, што ты ў Махно служыў?
— Служыў, — як ні ў чым не было, адказаў Брава-Жыватоўскі. — А што?
— Дык мы тады і раней, аказваецца, маглі сустракацца з табой? Я ж свой ордэн атрымаў за махноўцаў.
— Ну, пра гэта я, дапусцім, чытаў у раённай газетцы.
— Мог і ты апынуцца сярод іх. І табе б галаву адсек шашкай.
— Ну, гэта яшчэ бабка на два варажыла. Мог ты мне галаву адсекчы, а мог і я табе. Хіба не верыш?