Дабіраючыся да Ленінскай вуліцы (у Гудагаі, дзе яшчэ пры маёй памяці стаяла ўсяго 18 хат, з’явіліся цэлыя вуліцы!), на ўсякі выпадак зварочваю да вялікай купы макулатуры, што прызначана для Альхоўскай кардоннай фабрыкі — з адыходаў там вырабляюць за змену да шасці тон чамаданнага кардону. Колькі год назад мой сын прынёс з той звалкі рэдкія выданні Граноўскага, Талстога, Энгельгардта, Бергсана, бязбожна спісаныя і выкінутыя, калі меркаваць па штампах, бібліятэкай Інстытута педагогікі Міністэрства асветы БССР. На.гэты раз мой улоў быў крыху скрамней: усяго некалькі кніг з аўтографамі беларускіх пісьменнікаў. Хоць і падпісаныя даволі адказнаму таварышу, хай ужо лепей будуць у маіх зборах…
На парозе драўлянага, але абкладзенага цэглай сестрынога дома ў нос прыемна ўдарыў запах самаробнай смажанай каўбасы. «Знюхаў, нябось!» — сказалі мне на павітанне…
2.
Дарога ў чатыры кіламетры. Адкуль пачаўся Астравец? Пяцьсот гадоў гісторыі і крыху ўспамінаў. Барацьба на тры франты. З Мядзельскіх лясоў — на Астравеччыну. Хроніка пасляваеннага года. Каго ўзяць у космас?
Назаўтра раніцай рашыў не чакаць аўтобуса і ісці ў Астравец пешшу.
— Не ідзі, бо людзі засмяюць, — раіла сястра. — Скажуць, пяць капеек на аўтобус пашкадаваў. Цяпер у нас ніхто не ходзіць. Будуць гадзіну чакаць, а не пойдуць. Панства такое сабе развялі.
Але я не паслухаўся і, выбраўшыся з пасёлка, пайшоў па знаёмай з дзяцінства брукаванай дарозе. Вось паваротка на Палушы, дзе ў вайну гітлераўцы расстралялі цэлы табар цыган. Вось лагчына ў лесе, дзе ў сорак першым загінулі чатыры нашы воіны.
Па дарозе ў Астравец я скрупулёзна падлічваў усе машыны, якія праносіліся міма. Пасля вайны, бывала, ідзеш са школы — і хоць бы адна мільганула фарамі. У 1955 годзе ўжо можна было налічыць да дзесяці грузавікоў. Год з дзесяць назад ішлі мы разам са школьным сябрам Чаславам Мекіным і так, дзеля жарту, зафіксавалі сорак дзевяць. А сёння, узняўшыся на ўзгорак, адкуль раптам адкрываецца від на Астравец, аднатаваў сто трыццаць восьмую машыну — нейкую ні да чаго не падобную тэхнічную лабараторыю. І ўсё гэта вытрымлівае той жа даваенны ці можа нават дарэвалюцыйны брук. Калісьці гладзенькі, бо што яму фурманкі, цяпер ён, рабацяга, увесь у зморшчынах і калдобінах. Асфальту просіць.
Раней, стоячы на ўзгорку, там, дзе злева і справа старыя і новыя могілкі («горад мёртвых папярэднічае гораду жывых», — па-філасофску сказаў, пабываўшы тут, вядомы літаратуразнаўца Генадзь Кісялёў), можна было ўвесь Астравец абняць адным позіркам. Даўжэйшая цэнтральная вуліца і дзве меншыя вулачкі, забудаваныя аднапавярховымі драўлянымі хатамі. Стары трохпавярховы млын пад Лошай. Бляшаны комін лесапільні. Густыя прысады каля былога маёнтка, дзе ў XІX стагоддзі жылі Кастравіцкія і Жылінскія — тыя самыя, з якіх французскі паэт Гіём Апалінэр, беларускі празаік Карусь Каганец і Іосіф Жылінскі, што пачаў у XІX стагоддзі асушаць Палессе. Злева — магутны чатырохграннік касцёла, пабудаванага ў 1785 годзе ў стылі класіцызму і сапсаванага пазнейшымі пераробкамі. Асабліва прывабна выглядаў адсюль Астравец марозным ранкам, калі над кожным комінам застыгаў высокі лісіны хвост клубістага дыму.
Цяпер від з пагорка зусім змяніўся. На галоўнай, Ленінскай вуліцы з’явіліся двух- і трохпавярховыя мураванкі — жылыя дамы, магазіны, установы. Па дарозе на Бялькішкі вырас першы мікрараён. У цэлы гарадок разросся прамкамбінат. Замест халоднай драўлянай школы, больш падобнай на барак, — сучасны трохпавярховы будынак. З Каменкі ў Астравец перасялілася раённая бальніца. У былым банку адкрылася дзіцячая музычная школа. Пашыраюцца комплексы будаўніча-мантажнага ўпраўлення меліярацыі, міжкалгасбуда, станцыі абслугоўвання «Сельгастэхнікі». Пра такія арганізацыі дваццаць год назад і паміну не было. А кварталы дабротных прыватных дамоў цягнуцца за гарызонт — пад Кавалі, Ліпнішкі, Малі. Цяпер у Астраўцы не тры, а дваццаць тры вуліцы.