Збіраць на шляху нікчэмныя жалязякі пасля вайны адпала патрэба, таму што з пераменай улады змяніўся і адвечны жыццёвы ўклад палешукоў. Калі ў Малым Сяле наладзіўся калгас, вяскоўцы страцілі свае зямельныя надзелы, засталіся без гумнаў і асецяў, нават і спажываць сталі адну і тую ж ежу: асцюкаваты хлеб, бульбу-літманку, іржавыя селядцы з салёным лёкам, ды ўжо ж, нягледзячы на відавочнае згаленне, усе як адзін на доўгія гады, а то і на цэлыя дзесяцігоддзі запасліся дармавым казённым жалезам.
Нейкі бядовы трактарыст, калі яго дабітая ламачына заглухне ў баразне, вельмі не бянтэжыцца: прабяжыць па вясковых дварах, зазірне на дрывотні, пашукае пад платамі ў крапіве і абавязкова знойдзе якраз тое, з-за чаго стаіць трактар, - новенькі карбюратар, масляную помпу, завадную корбу. Да жалеза ў людзей з'явілася дзіўная прагавітасць, невытлумачальная хцівасць. Блізкі сусед Фядоры Чыркун валавокі Ёсаль, які жыве адразу за Марцінам Палазком і які, здаецца, ніколі не быў западозраны ў зладзействе, на гарышча сваёй лядачай хаты нацягаў столькі жалезнага лому, што аднойчы ў ветраную ноч бэлькі затрашчалі, столь правісла да падлогі - ледзь Ёсаль з сям'ёй паспеў выскачыць праз акно. З украдзеных вузлоў і дэталяў, як высветлілася потым, можна было сабраць цэлы трактар, і калі пра гэты крымінальны выпадак падхалімы данеслі дырэктару МТС Фядотаву, той хапіўся за галаву, з перапуду, кажуць, нават звязаў клункі, каб па этапе ехаць у Сібір. Аднак нейкім цудам бяда яго абмінула, абышла бокам, і дырэктар, узрадаваны шчаслівым зігзагам лёсу, ледзь не ў ногі кінуўся новаму эмтээсаўскаму вартаўніку Сцяпану Аліферу:
- Васільевіч, шаноўны мой! Дзяржаўную маёмасць - усе гэтыя трактары, плугі, сеялкі - беражы як зрэнку вока. Нашу халатнасць хлопцы з энкавэдэ другім разам не даруюць. Ёсаля і яму падобных зладзеяў нават і блізка да жалеза не падпускай. Гані ў каршэнь, па карку надавай.
- Што па карку! - расчаравана сказаў Сцяпан Аліфер. - Была б у мяне бярдана, дык Ёсалю я ў адно месца солі загнаў бы.
- Купім табе, Васільевіч, стрэльбу. Купім! Толькі вартуй спраўна. Я вось пагляджу, дык за добрую службу ў канцы месяца выпішу кварту дэнатурату.
- Хто б падумаў, што на свеце бывае такое паскудства, - заружавеўся ўлешчаны Сцяпан Аліфер. - Але нічога. Калі дзінатур разбавіць вадой, то піць можна.
- Не падвядзі, Васільевіч! - грузны, здаравенны Фядотаў моцна, як сябру, патрос вартаўніку карабатую руку. - Таму што цяпер разам з табою ў Сібір загрымім.
- Хай Бог панам барануе! - з прытворным жахам уздыхнуў Сцяпан Аліфер і, помнячы, што пана бачна па халявах, з цікаўнасцю зірнуў на хромавыя дырэктарскія боты. - Што мне? За Польскай не прапаў, дык і цяперачы, аднака ж, не прападу.
Не дужа якая векапомная размова адбылася з перапалоханым дырэктарам МТС, але неўзабаве хітры, як лісавін, стары паляшук ужо сядзеў у вартаўнічай будцы каля ўваходнай брамы, узброены з галавы да ног. У куце за шырокім тапчаном стаяла паляўнічая стрэльба, на клышаногім століку, пабліскваючы меддзю, ляжалі набоі, а ў акенца, знарок на самым відавоку, красаваўся пачак з соллю. Ці Ёсалю перадалі пра гэтыя непрыемныя перамены, ці з яго чырвоныя аколышкі вытраслі ўсе шлункі, ды злодзею як сто баб адшаптала: жалеза ўжо не крадзе і, кажуць, нават знайшоў сабе іншы прыбытковы занятак. Па дарозе ў Кругавічы аднойчы Ёсалю ўдалося падняць рубель, згублены нейкім багацеем альбо відавочным разявакам, і вось цяпер удачлівы чалавек, тэпаючы праз лес у эмтээсаўскую краму па хлеб, вельмі пільна прыглядаецца пад ногі, бо ў кожнай выпадковай паперцы яму мрояцца вялікія грошы, якіх процьма павінна навыпадваць з кішэняў п'яных маласельскіх трактарыстаў. На ўсялякі ж выпадак, каб не выпрабоўваць ні свой, ні чужы лёс, асцярожнае начальства распарадзілася абнесці высокім дашчаным плотам галевы пляц з боку рамонтнай майстэрні, дзе поўна рознага жалеззя і дзе маласельцы, спрадвек не шануючы кругавыя дарогі, навытоптвалі безліч пакручастых сцежак.
Вартаўнічая служба ў Сцяпана Аліфера пасля прынятых крутых мер пайшла намнога спакайней. Начамі, пільнуючы дзяржаўную маёмасць, ён не змружваў вачэй, без ашуканства адсыпаючыся цэлы дзень дома, а на другі тыдзень усё было наадварот. Занадта спакойная служба, як ні дзіўна, пачынала нерваваць вартаўніка, іншы раз ён ужо сур'ёзна шкадаваў, што ніяк не ўдаецца скарыстаць набоі з соллю, і гэтае яго хваляванне тлумачылася выключна абставінамі прычыны і часу. Без зямлі, без каня і гумна, зусім не па добрай волі перададзеных пад неабмежаваную ўладу Аляксея Хамутовіча, на старасць Сцяпан Аліфер стаў добрым валацугам, голым бедняком, і толькі старажоўства давала яму сякія-такія рублі ды льготную чаргу ў эмтээсаўскай краме.