- Ідзе, Лізка ідзе! - з ходу ўрэзаўшыся ў натоўп, выкрыкнуў смаркаты ахламон у парванай куфайцы і стаптаных кірзавых ботах.
- Наелася, як свіння, дык ледзь сунецца, - паведаміў другі малалетні ёлупень з галодным бляскам у вачах і шырокім - ад вушэй да вушэй - жабіным ротам.
- От бо кіндзюх! Валюхаецца рыхтык тая качка асенняя, - выглянула за рог панскага дома нецярплівая Луцэя Падгайская.
Шэры, змрочны, прыціхлы было натоўп зрэагаваў адразу - неспакойна варухнуўся, азваўся абуранымі галасамі, а Фядора Чыркун, таксама засердаваўшы на непаваротлівую крамшчыцу, зусім недарэчы падумала, што пра віхлястую паходку, як у Лізаветы Каятанаўны, лепш ужо і не скажаш: перад піша, зад чытае. Такому ўетаму кіндзюху нават спускацца з гары дужа цяжка, але, мусіць, крамшчыцы яшчэ цяжэй будзе ўшчаміцца ў цесны людскі натоўп, які ад дзвярэй і аж да пабурэлых кустоў акацыі шырока расцёкся па пляцы насупраць эмтээсаўскай крамы. Чыясьці там мімалётная трывога між тым была дарэмнай, бо людзі, як толькі Лізавета Каятанаўна высунулася з-за рога панскага дома, адразу ж расступіліся, далі ёй дарогу. На распухлую крамшчыцу адданымі сабачымі вачыма глядзіць Луцэя Падгайская, лісліва ўсміхаецца Тадорка Дрозд, ды і сама Фядора Чыркун не заўважыла, як схілілася перад уетым кіндзюхом у нізкім зямным паклоне. Далібог, ёй, стомленай кабеціне, зусім і не сорамна: калі хочацца хлеба, дык паклонішся і д'яблу, і чорту, і сатане. І гэта шчырая праўда, бо Лізавета Каятанаўна, памахваючы звязкай ключоў, ступае важна, чынна і высакародна, быццам спусцілася не з Маліцкай гары, а сышла з высокага Алімпа.
Прыціхламу, спалоханаму натоўпу ўжо нават цяжка вызначыць, хто ж перад ім: ці то звычайная вясковая крамшчыца, якая спрытна ўмее ляскаць аблупленымі лічыльнікамі, ці то прасвятая багіня Юнона - заступніца, абаронца і ахавальніца ўсіх на свеце жанчын. Аднак у растлусцелай кругавіцкай Юноны чамусьці ў вачах стаіць пагарда і грэбліва крывяцца губы, калі з ганка крамы акідвае позіркам стракаты людскі натоўп, дзе хустак і кашміровак усё ж больш, чым аблезлых мужчынскіх шапак. Стракатыя хусткі і кашміроўкі можна ненавідзець, на аблезлыя шапкі, у рэшце рэшт, можна не звяртаць увагі, ды ў багіні, што сышла з Маліцкай гары, ёсць вельмі надзейны, выпрабаваны не адзін раз і ў чымсьці рытуальны спосаб зрабіць вялікую прыкрасць і тым, і гэтым.
- Хлеба сёння прывязла толькі дзве скрыні, - адчыняючы дзверы крамы, кінула цераз плячо Лізавета Каятанаўна. - На ўсіх не хопіць. Хто не эмтээсаўскі, чаргі можа і не займаць.
Натоўп трывожна варухнуўся, натоўп спярша анямеў і збянтэжыўся, але тут жа супакоіўся, яшчэ цясней злучыў свае пашарпаныя і сутулыя шэрагі. Ну хто, скажыце, паверыць гэтай відавочнай і нахабнай хлусні, калі хлеб з Ганцавіч у МТС прывозяць тры разы на тыдзень і кожны раз ні больш ні менш - роўна дзве вялікія драўляныя скрыні. Нягледзячы на сур'ёзную заяву Лізаветы Каятанаўны, цяпер ніводная хустка, ніводная кашміроўка не пакіне чаргі, пакуль на ўласныя вочы не пераканаецца, што кантовымі хлебнымі кулідкамі ад акна да праходу закладзены драўляны прылавак, ды яшчэ столькі ж хлеба напакавана пад прылаўкам.
Першымі да гэтага духмянага багацця, зразумела, дапялі эмтээсаўскія механізатары і службоўцы: ім у сваёй краме ўсё без чаргі, усё без ліку і меры, адно даставай скамечаныя рублі ды спраўна аплачвай тавар. У руках Лізаветы Каятанаўны маланкава мільгаюць то буханкі хлеба, то жалезныя гіры, і вось ужо прывілеяваная частка мясцовага насельніцтва, усе гэтыя начальнікі, трактарысты і шафёры па адным вывальваюцца з дзвярэй крамы. З авоськамі, наладаванымі ўкоптур, міма чаргі прашкандыбалі высачэзны начальнік палітаддзела Бальшавік і слесар Франак Жывуцкі, ганарліва прабеглі Шуцянка і Сяргеева, з крэктам і сваёй знакамітай прымаўкай «Хай Бог панам барануе!», трымаючы торбачку пад пахай, у вартаўнічую будку паціснуўся прыгорблены і пастарэлы Сцяпан Аліфер.
То, як ні кажы, людзі разумныя, заслужаныя, але ж і гэты замурзаны, нікчэмны Ванька Заяц з двума боханамі хлеба, праходзячы каля аднавяскоўцаў, пагардліва зыркнуў вачыма, высока задзёр пысу. На дурняў не крыўдуюць, ды і крыўдаваць ужо няма калі. Фядора Чыркун незаўважна апынулася каля прылаўка, перад ёю стаяць толькі Луцэя Падгайская і Тадорка Дрозд. Шанц купіць хлеба ў кожнай з іх аднолькавы, і таму ўсе трое відавочна нервуюцца, то занепакоена пазіраюць на акно, падсіненае ўжо раннім восеньскім прысмеркам, то спалохана ўглядаюцца ў твар Лізаветы Каятанаўны, якая, здаецца, толькі і чакае, каб маласельскія галетніцы гопнуліся перад ёю на калені. Але досыць несці лухту на службовага чалавека: не такая ўжо крамшчыца гордая і непрыступная, як здаецца, бывае, і ў яе варухнецца штосьці падобнае на шкадобу і спагаду.