Да голаду і жабрацтва, праўда, яшчэ не дайшло, але перад вачыма палешукоў выразна паўсталі здані і жахі першых пасляваенных гадоў, калі на велізарных прасторах краіны надарылася страшэнная засуха. Неба быццам помсціла людзям за іх вялікія і цяжкія грахі: два леты запар сонца паліла пасевы, сенажаці і пашу, дашчэнту сушыла ворныя землі, і ні малітвы, ні слёзы не дапамагалі выпрасіць у Бога выратавальных дажджоў, навальнічных грымотаў. Нейкім цудам бяда Палессе абмінула, лютыя сухавеі спатыкнуліся аб стромыя бары і гаі, захлынуліся ў неабсяжных дрыгвяністых балотах. Сяляне, маючы ў гаспадарцы коней і зямлю, яшчэ не адабраную ў калгасы, здолелі на сваіх дзесяцінах сабраць сякі-такі ўраджай, і сюды, у Заходнюю Беларусь, ці не з усіх канцоў свету - з Украіны і Малдавіі, з-пад Бранска і Смаленска, з-пад Віцебска і Магілева - рынулі жабракі і папрашайкі, старыя і юродзівыя, а то і проста ўсіх масцей мяшэчнікі, спекулянты і махляры.
- Богам прашу, падайце скарыначку!
Яны багата не прасілі, гэтыя абяздоленыя, змардаваныя людзі, ім хапала таго, што паставяць на стол, яны былі рады драўлянаму тапчану, на якім нанач можна прытуліць галаву, іх цешыў акраец хлеба, укінутага раніцай у зашмальцаваную палатняную торбу. Яны заходзілі ў хату, ціхія, сарамлівыя і пакорлівыя, садзіліся на ўслон і сумнымі, галоднымі вачыма глядзелі ў зева печы, на бляшаную засланку, за якой у добрай гаспадыні заўсёды знойдзецца гаршчок гарачага варыва. Яшчэ нядаўна абадраныя вандроўнікі былі аратымі, сейбітамі, жнеямі, але няўмольная засуха адабрала ў іх плугі, косы, сярпы, і з далёкіх краёў гаротнікі забрылі ажно сюды: у палескую глуш, у лясную неруш, у балотную некаш. Хадзілі па міласці старцы, калекі, юродзівыя, і іх маласельцы таксама прымалі без злосці, прывячалі апошнім, што мелі.
Але аднойчы ў Капцах, самым высокім пагорку ў вёсцы, спыніўся цыганскі табар, раскінуўшы паміж кустоў арэшніку аблезлыя шатры. Кожную ноч там ярка палалі вогнішчы, чуліся вясёлыя песні, дзікі лямант і гвалт. Заможныя хутаранцы як не на каленях вымольвалі ў Гаўрылы Трафімчыка паляўнічую стрэльбу, таму што пад покрывам цемры цыганы ў каго залыгалі бычка, у каго вывелі з хлява падсвінка ці авечку, не пакінуўшы ні слядоў, ні доказаў: здабыча адразу падсмажвалася на пожагу і тут жа, адным захадам, з'ядалася.
Сваёй варажбой цыганкі ашчаслівілі Малое Сяло: амаль усіх дзяўчат выдалі замуж, старым у карты нагадалі вялікага веку, нават і да нелюдзімага Сцяпана Аліфера неяк зранку прыблыталася чарнамазае стварэнне ў доўгай, аж да пят, спадніцы. Гаспадар чухаў патыліцу, думаў, меркаваў, чым бы аддзячыць госцю за яе ўдалую варажбу, пацёгся ў камору, а калі вярнуўся, у хаце цыганкі ўжо не было, і разам з ёю знік са шкапчыка куплены надоечы селядзец. За снеданнем гэты тлусты атлантычны селядзец уходаць з гарачай бульбай збіраўся сам Сцяпан Аліфер, але толькі аблізнуўся, праглынуў слінку і, шалёны ад злосці, кінуўся даганяць зладзейку. Блізка за мастком цераз гнілую канаву дарога падымалася ў Капцы, і тут, на аселіцы, ён абачліва спыніўся, далей не пабег, успомніўшы, што барадатыя цыганы носяць за поясам даўжэзныя нажы і кінжалы.
Смешная гісторыя з атлантычным селядцом здарылася гады тры назад, з таго часу ажылі спустошаныя засухай сенажаці, акрыялі ворныя землі, аднак даўні страх не прайшоў: свет поўніцца чуткамі пра новыя бедствы, галадоўку, мор, і трэба чакаць, што Палессе зноўку могуць запаланіць легіёны жабракоў і калек, ашуканцаў і перакупшчыкаў. Пракарміць такую плойму дармаедаў ці хоць што-кольвек людскае падаць у торбу Малое Сяло цяпер не здолела б, бо, не запанеўшы ў калгасе, яно і само села на нішчымніцу і бясхлеб'е.
Адурнелы аб бегатні, Аляксей Хамутовіч вальней уздыхнуў толькі тады, калі статак выгналі на пашу, людзі пачуліся весялей, калі пад платамі і на абмежках выскачыла крапіва, а на аселіцы сярод купаўя прабілася маладое шчаўе. Ля канавы, зарослай парыжэлым алешнікам, цёплымі надвячоркамі замільгалі хлапечыя шапкі, запярэсцілі дзявочыя хусткі. Пакуль прырода ажывала, гаспадынь па начах мучылі шчамлёткі, чым на раніцу пакарміць сям'ю, але вось забуяла крапіва, падрасло шчаўе, і ў тых жа гаспадынь з'явілася ўпэўненасць, што іхнія дзеці перавяснуюць на падножным зяленіве, дачакаюцца бурачнага бацвіння, першых агуркоў, маладой бульбы.