- Гэй, Лакідон! Скачы ў брычку ды якую небыліцу выдай. Сумна штосьці стала. О, хлусіць, мянташыць языком ты, браце, майстар!
- Дык я табе, Цярэнцій Максімавіч, напляту сто кашалёў - за бокі хопішся, - задаволена вышчарыўся вясёлы зборшчык падаткаў, прымаючы ад Бальшавіка лейцы і дубец. - Но-о, пайшоў, воўча мяса! - Павярнуўся да гаспадара каламажкі, наморшчыў лоб. - Пра што ж гэта я хацеў? Ага, пра Франака Жывуцкага. Як жонка выкупляла Франака ў немцаў? Расказаць?
- Раскажы, - чамусьці нахмурыўся Бальшавік. - Жывуцкі - мой сусед, хоць пасмяюся калі-небудзь.
- То слухай, Максімавіч. У першы месяц вайны ці, можа, трошкі нават пазней на станцыі ў Ганцавічах спыніўся нямецкі эшалон з польскімі ваеннапалоннымі. І стаяў там ледзь не суткі.
- Ну, стаяў. Далей што?
- Халера іх ведае, мусіць, галодныя былі канвойцы, бо ўсім, хто захоча, тут жа, на станцыі, пачалі прадаваць нявольнікаў за гусей.
- Ну, пачалі.
- Дачулася жонка Жывуцкага, што і яе Франак у тым эшалоне, двух гусакоў пад пахі і - на станцыю.
- Ну, прыбегла. Хлусі больш.
- Не хлушу я. Дальбог, чыстая праўда. Хай от сам Жывуцкі пацвердзіць, - пабажыўся Лакідон. - Словам, знайшла яна патрэбны эшалон, угледзела ў акне вагона свайго Франака і - да нямецкага афіцэра. «Паночку, вунь той у акне - мой муж!» - «Муж? Хто ён - рус, поляк?» - папытаў афіцэр. «Рус, паночку, рус». - «За рус - цвай гус», - паказаў немец два пальцы. «О не, паночку! Поляк ён, поляк!» - зразумела свой промах кабеціна. «Поляк? - гідліва скрывіўся афіцэр. - Айн гус!» - і загадаў салдатам забраць у дурніцы абодвух гусакоў.
- Ну, загадаў. Потым што?
- Сам жа афіцэр і палез у вагон. Спачатку выкінуў Франака, затым вывалак за шкірку яшчэ аднаго ваеннапалоннага. Кажа: «Забірай, фраў! Цвай гус - цвай поляк».
- Плявузгай, Лакідон, ды меру знай, - нават і не падумаў рагатаць насуплены Бальшавік. - Польшча цяпер дружасцвянная нам краіна.
- Цярэнцій Максімавіч, дык жа не я прадаваў польскіх салдат, а фашысты.
- Усё адно пасцеражыся. Не паспееш і пікнуць, як у Сібір загрыміш. Тады, мабыць, і гусінай чарады не хопіць, каб выкупіць балбатуна ў чэкістаў.
- Але ж праўда - не хопіць, - уздыхнуў пакрыўджана Лакідон. - Ды хто і захоча выкупляць такога дурня, як я?
- То-та! Каму патрэбен нікчэмны фінагент?
У дарозе, хай сабе і вельмі блізкай - з Кругавіч у Малое Сяло, Бальшавіку рэдка калі бывае не сумна, бо няма з кім ні слоўцам перакінуцца, ні пасварыцца на горшы выпадак, а мышасты жарэбчык жвава трухае ў аглоблях і начхаць яму на журботу і сум свайго гаспадара. Цяпер жа, пасля ўдалага жарту наконт гусінай чарады і чэкістаў, той увачавідкі павесялеў, па-свойску падміргнуў Лакідону і зусім няўцямна, без намёку пачухаў пераноссе. Фінагент, аднак, зразумеў гэты рух як знаёмы і патрабавальны знак: аслабаніў лейцы, даў каню волю, і на выездзе з лесу конь паўз цёмны ельнік слухмяна павярнуў на Горскую. Там, на Горскай, звычайна менш швэндаецца людзей і там жа, у бядняцкіх хатах не старых яшчэ ўдоў, фінагенту часцей, чым дзе, перападае на губу. Хітры, як змей, у кожнай падуладнай вёсцы ён мае сваіх сакрэтных даносчыкаў і віжоў. Зоркія вочы і чуйныя вушы ёсць у яго і тут, на Горскай. Віжы ці, дакладней, наводчыкі сёння, на шчасце, дома: сядзяць на прызбе, перамаўляюцца, але вось паблізу, у кустах, азваўся галасісты медны званок, і маласельскія шляхціцы палахліва, трывожна падхапіліся на ногі. Яшчэ з тае вясны, калі міліцыя ўзяла іх у добрую мяліцу, пан Вінцусь і пан Бронюсь, здаецца, баяцца нават свайго ўласнага ценю, хаця шляхецкі форс і гонар не забываюць.
Большы. Пан Бронюсь, глянь, сам Бальшавік едзе.
Меншы. Пан Вінцусь, дык жа з ім і галодны Лакідон.
Большы. Хавацца трэба.
Меншы. Позна ды і навошта? Не цяпер, то ў чацвер усе шлункі вытрасе.
Калі сказаць па праўдзе, вытрасаць у шляхціцаў няма асабліва чаго - самі перабіваюцца з хлеба на квас. Гэта пры цару і за польскім часам яны былі далёка не апошнімі гаспадарамі ў Малым Сяле: мелі свае хутаркі, не адну дзесяціну зямлі, трымалі нямала жыўнасці. Але тады, калі чалавеку добра, неспадзявана прыходзіць злыбеда і стараецца з усіх высілкаў, каб чалавеку было дрэнна. Чаму ж не згарэць іхнім хутарам, калі цераз Палессе пракаціўся вогненны смерч вайны? Чаму ж не застацца ім без зямлі, калі яна вельмі была патрэбна заграбушчаму калгаснаму начальству? Без жонак, якія сканалі ў ліхалецце, без дзяцей, якія, стаўшы дарослымі, разбегліся па белым свеце, пан Вінцусь і пан Бронюсь агоралі на двух адну хатку-развалюху і ўжо колькі год жывуць у ёй разам ціха ды мірна, як родныя браты.