- Бранская я. Ужэ год, як у бежанцах, - калі трохі акрыяла, пачала расказваць неспадзяваная начлежніца. - Нас, нявольнікаў, везлі ў Немеччыну, а парцізаны напалі на эшалон. Мы і пабеглі, куды очы глядзяць.
- Чула я, чула, - уздыхнула Луцэя. - Немцы цяпер шалеюць, як сабакі, няхай іх курч возьме!
Сон усё ж ліп да няшчаснай, яшчэ не старой кабеціны, змружваў павекі, і яна, стомленая, спакутаваная, хутка заснула. Усю ноч бушавала завіруха, не сціхла яна і назаўтра. Бежанка наважылася ісці, але Луцэя не пусціла. Як жа ісці: халепа, свету белага не відаць. Прыблудная госця так і засталася жыць у падслепаватай, старэнькай хатцы, што прытуліла ў жахлівую марозную ноч, сагрэла гарачым ліповым чаем. Месца на дзве душы хапала. Луцэін Мікалай памёр яшчэ да вайны, за тымі Саветамі, дзяцей у іх не было, і Луцэя шчыра ўзрадавалася, што цяпер ёй будзе перад кім паплакаць, паспавядацца, суцешыць збалелае ад прыкрай адзіноты сэрца. З таго часу, калі бежанка Агрыпіна, так яна назвала сябе, пасялілася ў непрыкметнай палескай вёсцы, ужо не адзін раз у навакольных лясах белым кіпетнем аблівалася чаромха і не адзін раз, самотна курлычучы над Імшэчкам, веславалі ў вырай жураўлі. Дзве гаротныя кабеты, якіх, бадай, невыпадкова звёў крыўдлівы і нешчаслівы лёс, на здзіўленне сварлівым суседзям, жылі дружна, дзяліліся апошнім, што мелі, і гэта было адначасова і добрым прыкладам, і незразумелай загадкай для ўсяго Малога Сяла.
Хата, якая ў ліхалецце дала Агрыпіне надзейны прытулак, стаіць на схіле гары пад раскошнымі, кудлатымі клёнамі. Дрэвы пасадзіў Луцэін Мікалай, калі быў яшчэ маладым, і з таго часу яны разрасліся, акінуліся густымі пышнымі кронамі. Штогод увесну, ніяк не могучы прывыкнуць да палескіх краявідаў, бежанка дзівіцца: хіба зялёныя клёны бываюць такімі прыгожымі? І яна ходзіць каля іх, п'янеючы ад ачмурэлага паху маладой лістоты, - непрыкаяная, прыгнечаная. Але болей за ўсё бежанка любіць асеннія - барвовыя - клёны. Пасля начных прымаразкаў на пажухлую траву сыплецца залаціста-чырвонае, з цёмнымі прожылкамі, лісце, у ветраныя дні разлятаючыся па ўсім панадворку. Агрыпіна бярэ граблі і чыста падграбае пляц, а лісце носіць у хлеў - на подсціл жывёле ці ўхутвае ім капец з бульбай. Калі работы больш няма, падоўгу стаіць у канцы двара і, абапершыся на граблі, моўчкі глядзіць удалячынь. Над канавай, у нізіне, кудзеліцца вечаровы туман, за вёскай, над сухадоламі і хмызоўем, вісіць нізкае сонца, спапяляючы край нябёсаў нязвыкла халодным чырвоным агнём. Агрыпіна стаіць і глядзіць удалячынь - апушчаная, нязграбная, з нейкім нечалавечым смуткам у вачах.
- Хадзі, работнічак, вячэраць. Хадзі, бо картопля астыне.
- Іду, іду. Вось толькі граблі кіну пад паветку.
На свеце ўсё проста і дзіўна паўтараецца: зялёныя клёны - барвовыя клёны, зялёнае лісце - барвовае лісце. Паўтараецца лямцаваты туман над канавай, паўтараецца чароўны заход сонца ўдалечыні за вёскай, паўтараецца, урэшце, нават гэтая боская сялянская вячэра. На стале ў саганку дыміцца гарачаю парай бульба, у місцы з коптурам накладзена салёных агуркоў, стаіць у гарлачыку расол, прыпраўлены кропам і дробна пакрышаным часнаком. Дзве пасівелыя кабеты, змучаныя і змардаваныя жыццём, вячэраюць моўчкі, быццам яны даўным-даўно пра ўсё перагаварылі і ў іх ужо няма ні сіл, ні жадання яшчэ нешта ўспомніць. Але які гэта разумнік сказаў, што не паўтараюцца адны і тыя ж чалавечыя думы, што з цягам часу слабее боль, забываецца смутак? Агрыпіна раптам шпурлянула ўпопускі агурочны агрызак, прыпала галавой да стала і ўся аж затрэслася ад плачу.
- Што з табою? - захвалявалася Луцэя. - Супакойся, не падрывай сэрца.
- Не магу болей! - Агрыпіна падняла галаву, ражком хусткі выцерла заплаканыя вочы. - Убачыла, як заходзіць сонца, і душа зашчымела ад жалю. У нас, пад Бранскам, акурат такія ж закаты. - За гэтыя гады, што жыве ў Малым Сяле, яна навучылася прыстойна размаўляць па-беларуску, толькі зрэдку ўстаўляючы расейскія словы. - Убачыла закат сонца і, верыш, так мне дамоў захацелася.
- Веру, ахвотна веру.
- Цераз год абавязкова паеду. Грошай адно каб сабраць, і - паеду.