Coś drgnęło mu w sercu może po raz pierwszy od czasu, gdy jako dawna „trzynastka" wyszedł za bramę więzienną – wysoko podniósł zdrową rękę i krzyknął donośnym głosem, pełnym siły i wiary:
– Niech żyje wolny, śmiały i potężnie dążący do celu człowiek-zwycięzca!
Głuche głosy odpowiedziały mu z brzegu zgodnym okrzykiem. Biały Kapitan słyszał te głosy, lecz słowa zagłuszył stuk maszyny i pochłonęło oddalenie…
LOS ROZSTRZYGA I WIKŁA
„Witeź" stał kilka dni w norweskim porcie Vardó. Szoner dotarł do niego resztkami węgla, rozsypującego się na miał pod wpływem mrozów północnych. Wycofano złoto złożone w kasach banku i przeniesiono na statek. Po raz pierwszy w swoim życiu Olaf Nilsen zaasekurował swój okręt, a nie było to łatwym zadaniem, bo dopiero kilka towarzystw wspólnie mogło zaryzykować tak wielką sumę, na jaką ocenił kapitan swój naładowany złotem szoner. Wsypawszy świeży węgiel do magazynów, „Witeź" opuścił Vardó.
W Hammerfeście statek spędził aż dwa tygodnie. Rosyjski konsul, któremu Pitt i Nilsen mieli wypłacić ustalony prawem podatek za złoto, długo zwlekał, telegraficznie porozumiewając się z swoim rządem. Nareszcie wszystkie formalności z zapłaceniem podatków i z uprawnieniem nowego przedsiębiorstwa na Tajmyrze zostały załatwione. „Witeź" wypłynął, biorąc kurs na Londyn, gdzie kapitanowie zamierzali sprzedać złoto. Morze było spokojne, posmyczna bryza ani razu nie zdradziła marynarzy. Płynęli więc szybko, spędzając czas na wspomnieniach o „Złotej Studni" i pozostałych towarzyszach.
Nocą przepływali w pobliżu Victoriahavn, o czym świadczyła wyjątkowo silna latarnia morska, daleko rzucająca jasny snop promieni.
Na mostku, pełniąc warugę, przechadzał się Pitt.
Ze swej kajuty wyszedł Olaf Nilsen i stanął przy sztorwale, odprawiwszy Ludę do kajuty załogi.
– Chcę porozmawiać z wami, kapitanie Siwir – rzekł. – Nie mogłem usnąć…
Pitt zrozumiał, że kapitan ma coś poważnego do powiedzenia, więc zatrzymał się i czekał. Nilsen jednak długo milczał, aż zaczął mówić cichym głosem:
– Dziś rozmawiałem z Elzą Tornwalsen, kapitanie Siwir. Nie wiem, czy postąpiłem po waszej myśli, bo opowiedziałem jej naszą rozmowę na Tajmyrze, że opuścicie nas na zawsze i że wtedy ona zapomni o was…
Pitt wzruszył ramionami obojętnie.
– Proszę was bardzo, kapitanie Nilsen, opowiedzcie Elzie Tornwalsen wszystko, o czymkolwiek z wami mówiliśmy! – rzekł. – Powtarzam to i potwierdzam. Opuszczę „Witezia" w Londynie natychmiast po spieniężeniu złota w angielskim banku i po podziale zysków pomiędzy nami i załogą. Muszę się śpieszyć, bo nienawiść i pragnienie zemsty wyżarło mi duszę i serce! Muszę się śpieszyć!
Powiedział to z taką namiętnością w głosie, że Nilsen ze zdziwieniem spojrzał na zwykle obojętnego i spokojnego towarzysza.
– Nie powrócicie nawet myślą do nas, gdy będziecie w mieście, Pitt Hardful! – mruknął kapitan z wyrzutem.
– O, nie! – odparł Biały Kapitan. – Nigdy was, kapitanie, nie zapomnę i zachowam wdzięczność dla was w moim sercu. Przypadek pokrzyżował nasze drogi, które poszły razem na korzyść waszą i moją. Nie zrywałbym z wami, Olafie Nilsen, nici przyjaźni, gdybym nie wiedział, że to jest koniecznym dla waszego szczęścia…
– Nie wiem – szepnął Nilsen. – Nie wiem… Umilkli oba, lecz Norweg po chwili zapytał:
– Wiecie, co powiedziała Elza, gdy dowiedziała się o naszej rozmowie? Hardful milczał.
– Powiedziała, że wie, co was czeka. Będziecie nieszczęśliwi i samotni w mieście, bo wszystko stanie się obcym dla was. Przypomnicie wtedy sobie „Witezia" i nas… powrócicie… Elza Tornwalsen będzie na was czekała tak długo, póki nie umrze nadzieja. Umrze zaś wtedy, gdy wy odejdziecie na zawsze… z ziemi.
– Ja nie powrócę do was! – powtórzył z uporem Pitt Hardful. – Ja już umarłem dla was… umarłem. Nie możecie nawet odnaleźć mnie, bo nie wiecie skąd przyszedłem do was i nie znacie mego prawdziwego imienia. Nie jestem Pittem Hardful. Jest to przezwisko takie samo, powiedzmy, jak Kula Bilardowa lub Rudy Szczur.
Pitt zaśmiał się sucho, ponury błysk zjawił się w jego surowych oczach, mocniej zacisnęły się wargi i skurcz przebiegł po wychudłej twarzy.
– Kapitanie Nilsen! – mówił dalej. – Widzicie, że powracam kaleką, bo nie władam ręką, mam przestrzelone i rozbite płuca, lecz jest to mniejsze kalectwo niż to, które mi zadano tam, w mieście! Kalectwo duszy, ciągle żrący wstyd dawnych win trawi mnie w dzień i w nocy jak gorączka; zgaszono we mnie radość życia, wyrwano zdolność do miłości i przyjaźni. Stałem się sprawnie działającą maszyną. Wygłaszam „sprawiedliwe i jasne", jak się wyraża Elza, słowa, lecz czynię to dlatego, że jest to potrzebne dla mego celu. Nic nie widzę przed sobą innego, jak tylko swoją rodzinę, znajomych i wszystkich nisko przede mną się kłaniających, usiłujących zwrócić na siebie moją uwagę, zasłużyć na przyjaźń i uczucie. Tylko to może zgasić dręczący mię wstyd i poniżenie. Nie jestem ani jasny, ani sprawiedliwy, gdyż niczego nie pragnę oprócz chwili, gdy rzucę ludziom w twarz, patrząc prosto w oczy, słowa pogardy… Któż i cóż może teraz istnieć dla mnie – kaleki? Kobieta – cha, cha! Elza czy inna – nie obchodzą mnie one więcej od Puchacza lub Cepa… Jestem bogaty i mogę się mścić, a mam porachunki z całym tłumem! Wszystko oddałbym za dokonanie zemsty i poszedłbym w świat żebrać lub zbierać po śmietnikach brudne łachmany i kości, czując się stokroć szczęśliwszym niż w chwili obecnej, gdy posiadam miliony – a w sercu wstyd palący! Cha, cha, cha! Na próżno trwoga gnieździ się w waszym sercu, Olafie Nilsen! Jam nie dla Elzy… Starajcie się pozyskać jej względy i bądźcie szczęśliwi, a gdy się pobierzecie, radzę wam umieścić o tym oznajmienie w „Daily Mail" – przyszłe wam telegram gratulacyjny!
Pitt zaśmiał się znowu i zaczął chodzić po mostku. Zapanowało milczenie. Rozlegał się tylko plusk fali prutej dziobem „Witezia", stuk maszyny i turkot łańcucha sztorwałowego. Nagle Nilsen rzucił pytanie:
– A któż zwolni Elzę od starego Waege Tornwalsena? Pitt podniósł głowę i spojrzał na kapitana.
– Kiedyś przyrzekliście, że uczynicie to dla niej… – szepnął Nilsen. – Elza powinna być wolną, czy dlatego, aby spokojnie czekała na was, czy po to, abyście mogli, Pitt Hardful, przysłać swój telegram gratulacyjny.
W głosie Norwega brzmiało szyderstwo. Pitt podniósł głowę i rzekł:
– W Londynie oddam sprawę Elzy wprawnemu adwokatowi. Dostanie rozwód…
Tak? – mruknął Nilsen. – Macie rację! Od czegóż adwokaci?
Biały Kapitan nie mógł zrozumieć, czy było to nowe szyderstwo, czy przyznanie musłuszności. Znowu zaczął chodzić po mostku, paląc fajkę.
– Nie będziecie wiedzieli, kapitanie Siwir, czy Elza Tornwalsen jest wolna czy nie, gdy porzucicie nas… – szepnął Nilsen.
Pitt milczał kilka chwil, namyślając się nad odpowiedzią, bo wiedział, że Norweg ją powtórzy Elzie. Przed oczami przesunęła mu się wiotka, silna postać, błysnęły szeroko rozwarte oczy rybaczki.
– Trzeba z tym skończyć raz na zawsze! – pomyślał Pitt i suchym głosem powiedział dobitnie:
– Mówicie tak, jakbyście byli swatem Elzy, kapitanie Nilsen! Powtarzam, że ta kobieta mnie nie obchodzi i losy jej są mi obojętne. Zresztą jest bogata i da sobie radę. Nie mówmy już o tym!
– Nie mówmy! – zgodził się Nilsen. – Teraz dopiero przejrzałem was.
– Mylicie się, Olafie Nilsen! – odparł z nagłą nienawiścią w głosie Pitt. – Nie przejrzeliście mnie! Nie! Ja sam siebie nie przejrzałem i boję się rzucić wzrokiem w głąb moich uczuć i myśli. Boję się, bo mógłbym osłabnąć, zaniechać zamiaru zemsty.
– Nie mówmy więcej o tym! – powtórzył Nilsen. Pitt Hardful spojrzał na zegarek. Waruga jego dobiegła końca. Wydzwonił sygnał nowej zmiany i gdy zjawili się Mikołaj Skalny i Kula Bilardowa, obaj kapitanowie w milczeniu skierowali się do swoich kajut.
Pitt, jeszcze słaby i łatwo się męczący, natychmiast położył się do łóżka. Nie słyszał, że ktoś podszedł do drzwi jego kajuty i długo stał.
W pół godziny później na mostek wszedł kapitan Nilsen, spojrzał na kompas, przejrzał uważnie mapę i rzekł, zwracając się do Mikołaja Skalnego:
– Nie mogę spać, bosmanie, więc zastąpię ciebie na warudze. Gdy się zmęczę – zawołam. Idź!
Olbrzymi Kaszub, mocno podchmielony od Hammerfestu, gdzie spotkał w szynku starych znajomych, skwapliwie skorzystał z rozkazu kapitana.
Na mostku pozostali Nilsen i stojący przy kole sztorwałowym Kula Bilardowa. Nilsen jeszcze raz spojrzał na mapę i rzucił rozkaz sternikowi:
– Trzymać na SW!
– Trzymać na SW! – powtórzył nauczony przez czas pływania łysy komik. „Witeź" gwałtownie zmienił kierunek, zawracając na południe.
W godzinę później od prawej burty zamajaczyły skaliste brzegi wysp.
– Lofoty… – szepnął Nilsen i zacisnął zęby.