- Не абышлося тут без чараўнідтва, - з’едліва кажа Друдкі. -Не такое каханне ўсявышні ў Кане галілейскай бласлаўляў.
А Дэспат усміхаецца:
- Каханне... А што ты ў ім разумееш? Яно ўсякае, каханне. Ці богам, ці чортам дадзенае, а ўсё адно лепшага за яго нічога няма. - І звяртаецца да радцы: - А твая думка якая?
- Пусціць, - уздыхнуў той, - аддаць гэтаму іраду. На Рамане Ракутовічаву роду канец. Нядобра.
- Ясна, - кажа Дэспат.
І тут ускочыў княз Друдкі - замітусіўся цень па столі.
- Пусціць? Аддадь? А Кізгайла-пакутнік у чым перад смерцю кляўся? А апантаная надоечы што прарочыла? Хочаш смуты вечнай, хочаш канца панству? Страдідь вядзьмарку!
А Ірына стаідь перад ім, глядзідь прамяністымі вачыма:
- Не кахаў ты, відадь, князь. Свечачны агарак у цябе замест сэрца. Якое ж тут чараўнідтва? - І да Дэспата: - Не чаравала я. Калі і чаравала, дык вачыма, голасам, словам.
Пані Любка глянула на яе і апусціла вочы. А Дэспат-Зяновіч глядзіць на падсудную. Твар у яго здаровы, нязграбны. А вочы разумныя, як у сабакі.
- Ну скажы, пан, чым я яго чаравала? Крыж на мне.
Т ой усміхаецца сумна:
- Бачу, чым ты яго чаравала. Бачу, дачушка.
І вочы прыкрыў. Я амаль ведаў, аб чым ён думае. Ведаў, як ён у Варшаве жыў маладым, у каго па дурасці закахаўся. І чым гэта скончылася.
Але ён нядоўга думаў. Заміргаў раптам вачыма і, жорстка так, кажа Друцкаму:
- Яно не пытае, калі прыходзідь і куды. Можа і сатыр закахадца ў Геру. Ды і яна яго можа пажадаць. Бліскавід не баючыся.
- Т абе лепей ведадь, - з’едліва кажа той.
Але Дэспат ужо ўзняў павекі:
- Т ваё слова якое, пані Любка?
- У Кісцяні Ракутовіча нельга саслаць?
Дэспат прыжмурыў вочы. Глянуў на паню спадылба. І быццам адрэзаў:
- Не.
Любка ўзняла вочы, уважліва паглядзела на Ірыну. І выдыхнула:
- Аддайце тады яму... Чаго ўжо...
- А прарочыцы словы? - узвіўся Друцкі.
- Усё адно аддайце.
Друдкі фаліянт на падлогу змахнуў. Потым устаў. Галава пад самаю столлю.
- Што ж, аддайце, калі ўсе на аднаго. Але вось вам і мой голас: чарадзейству ў Магілёве не бываць, мяжы панству нашаму - не быць. І таму няхай кат раней аслепідь яе.
- Ах, Друцкі, Друдкі, - паківаў галавою Дэспат-Зяновіч.
І паглядзеў на Ірыну:
- Бачыш, дзяўчынка, у што ўперліся. А ты як мысліш?
Тая ўся так і падалася да яго:
- Пане літасцівы, абы з ім.
- Падумай, - ціха кажа той, - можам проста адпусціць. Ідзі ў свет. Мужыкоў многа.
А ў той вочы раптам светлымі сталі больш ранейшага. Такія вочы, шэрыя, мяккія, невыказныя.
- Няхай сляпая. Няма свету без яго.
- Ну глядзі, - адвярнуўся Дэспат. - Няхай будзе па-твойму...
Ідзі.
Кат у дзвярах з’явіўся. І яна пайшла да яго, пайшла спяшаючыся, лёгкай ступою. Быццам у паветры плыла. І ўсё паскарала, паскарала крок.
А на парозе павярнулася, паглядзела на нас:
- Дзякуй усім. Зараз-то я ўжо з ім. З ім.
Ах, вочы, вочы! Шэтыя, пуmыстыя ад веек. З блакітнымі іскрачкамі.
І я чамусьці старую нямецкую песню ўспомніў. Адвыкнуў зусім, а тут успомніў:
Жыццё сказала:
“Свет гэты - мой.
З праха вырасце кветка вясной.
Каласамі ўзыдзе пад дажджом перагной”.
Жыццё сказала:
“Свет гэты - мой”.
А потым цяжка бухнулі за ёю дзверы. І зараўло там, за дзвярыма, полымя.
Я не мог гэтага вытрымадь. Я выйшаў на крыты ганак і стаў за калону. А народ ужо даведаўся аднекуль. Стогн каціўся над усімі, хто быў на двары і па-за ім.
І ўсе глядзелі на высокі ганак, на дзверы суда.
І яшчэ адны вочы глядзелі, доўгія, светлыя, незразумелыя.
Ля самага ганка, абкружаны вартай, стаяў воз, усланы сало-май. Вялізны воз, падобны на труну, запрэжаную шасцю шкапамі.
На дне каша быў умадаваны слуп, а ля яго стаяў чалавек, прьшуты да слупа доўгім ланцугом за пояс. Грыва валасоў, круты лоб, жорсткі і горкі рот. Нават на Рамана не глядзеў зараз натоўп.
Я спусціўся з ганка і стаў каля варот. З заснежаных стрэх капала, віселі ледзяшы, раз’езджаны, зярністы, жоўты ад гною, шоргаў пад нагамі снег. І на ўсё гэта з неба лілося такое шэрае і такое ўсё ж па-вясенняму яркае святло, што балелі вочы.
Заснежаныя дахі, заснежаныя, падталыя з поўдня купалы, шэрыя драніцы, што адлівалі зялёным.
І над усім такая ціша, што страшна. Змоўклі раптам усе. Ніхто нават з нагі на нагу не пераступіў. Чакалі.
І вось зарыпелі дзверы. Паволна адчыніліся. І ў дзвярах пака-заўся Дэспат-Зяновіч. А за ім - Ірына. Адной рукой трымаецца за Дэ-спатаву руку, а другая ў паветры прадягнута. За імі кат вываліўся. Стаіць.
Кат пашкадаваў яе. Толькі зроку пазбавіў, а вочы не вырваў. Ідзе яна і проста быццам спіць на хаду, закрыты вочы, пушыстыя веі апушчаны.