Salomon saith: There is no new thing upon the earth. So that as Plato had an imagination, that all knowledge was but remembrance; so Salomon giveth his sentence, that all novelty is but oblivion.
Francis Bacon: Essays, LVIII
En Londono, je la komenciĝo de junio de 1929, la antikvaĵisto Joseph Cartaphilus, el Smirno, ofertis al princino de Lucinge la ses volumojn en minora kvarto (1715-1720) de la Iliado de Pope. La princino ilin aĉetis; kaj en tiu okazo ŝi paroletis kun li. Li estis, ŝi diras, konsumita kaj tereca viro, griza okule kaj barbe, kun strange malprecizaj trajtoj. Li svelte kaj nescie klopodis en pluraj lingvoj; dum malmultaj minutoj li iris de la franca al la angla, kaj de la angla al iu mistera miksaĵo de la hispana de Saloniko kaj portugala de Makao. En oktobro, la princino sciis el paseĝero de ŝipo Zeus ke Cartaphilus mortis en la maro, dum la reveno al Smirno, kaj ke oni lin enterigis en la insulo de Ios. En la lasta volumo de la Iliado ŝi la jenan manuskripton trovis.
La origina versio redaktiĝis en la angla, kaj abundas je latinaĵoj. Ni ofertas laŭliteran version.
I
Laŭ miaj memoroj, miaj provoj komenciĝis en ĝardeno de Tebo Hekatompylos, kiam Diocletianus estis la imperiestro. Mi soldatservis (sen gloro) en la ĵusaj Egiptaj militoj; mi estis tribunuso de legio kiun oni kvartirigis en Berenix, antaŭ la Ruĝa maro: la febro kaj la magio forkonsumis multajn virojn, kiuj grandanime sopiris la feron. La maŭritanoj venkiĝis; la jam okupita lando de la ribelaj urboj konsekriĝis por ĉiam al la plutonaj dioj; Aleksandrio, konkerita, vane preĝpetis la pardonemon de Cezaro; dum malpli ol jaro la legioj reportis la triumfon, sed mi apenaŭ ekvidis la vizaĝon de Marso. Tia rezigno min dolorigis, kaj estis eble la kaŭzo kiu emigis min malkovri, tra timigaj kaj vastaj dezertoj, la sekretan Urbon de la Senmortuloj.
Miaj provoj komenciĝis, kiel mi diris, en ĝardeno de Tebo. La tutan nokton mi ne dormis, ĉar io batalis en mia koro. Ĵus antaŭ la mateniĝo mi leviĝis; miaj sklavoj dormis, la luno estis samkolora kiel la senfina sablo. Sangoplena, senfortigita kavaliro venis el la oriento. Proksime al mi, li forfalis de la ĉevalo. Per elĉerpita, malforta voĉo, li petis al mi latine la nomon de la rivero kiu banas la urbajn muregojn. Mi respondis ke estis la Egipto, kiun la pluvoj nutras. Alia estas la rivero kiun mi serĉas, li triste respondis, la sekreta rivero kiu purigas homojn el morto. Malhela sango elŝprucis el lia brusto. Li diris al mi ke lia patrujo estis monto kiu staras je la alia flanko de la Ganĝo kaj ke sur tiu monto estis fame, ke se iu promenus ĝis la okcidento, kie la mondo finiĝas, tiu atingus la riveron kies akvoj donas senmortecon. Li aldonis ke ĉe ĝia bordo ekstaras la Urbo de la Senmortuloj, riĉa je remparoj, amfiteatroj kaj temploj. Antaŭ la aŭroro li mortis, sed mi decidis malkovri la urbon kaj ties riveron. Torturitaj, kelkaj maŭritanaj kaptitoj konfirmis la rakonton de la vojaĝanto; kelkaj memoris la helizan ebenaĵon, ĉe la limbordo de la tero, kie la homa vivo estas longdaŭra; aliaj, la pintojn kie la rivero Paktolo naskiĝas, kies loĝantoj vivas jarcenton. En Romo, mi babilis kun filozofoj kiuj verdiktis, ke plilongigi la vivon de homoj estas kiel plilongigi ilian agonion kaj kiel multobligi la nombron de iliaj mortoj. Mi ne scias ĉu mi iam ajn kredis al la Urbo de la Senmortuloj; mi pensas, ke tiam sufiĉis por mi, la tasko ĝin serĉi. Flavius, prokonsulo de Getulio, donis al mi ducent soldatojn por la entrepreno. Mi ankaŭ varbis soldulojn, kiuj priskribis sin spertuloj pri la stratoj, kaj kiuj dizertis plej unue.
La sekvontaj okazaĵoj deformis ĝis la malimplikeblo la memoron de niaj unuaj tagoj. Ni forveturis el Arsinoo kaj eniris la fajran dezerton. Ni transiris la landon de la trogloditoj, kiuj vormanĝas serpentojn kaj ne kapablas paroli; tiun de la garamantoj, kiuj komunigas siajn virinojn kaj nutras sin per leonoj; tiun de la aŭgiloj, kiuj nur veneras la Tartaron. Ni aliajn dezertojn transiris, kie nigra estas la sablo, kie la vojaĝanto devas uzurpi la noktajn horojn, ĉar la taga varmo estas netolerebla. De for, mi ekvidis la monton kiu donas nomon al la oceano: sur ĝiaj flankoj kreskas eŭforbion, kiu nuligas venenojn; sur ĝia pinto loĝas satirusoj, gento de kruelaj kaj krudaj homoj, fivoluptemaj. Ke tiuj barbaraj landoj, kie la tero naskas monstrojn, povis en siaj sinoj gastigi eminentan urbon, ŝajnis al ĉiuj absurde. Ni plupromenis, ĉar estus honte retroiri. Kelkaj temeraruloj dormis kun vizaĝo rigardanta la lunon; la febro ilin bruligis; per la infektita cisterna akvo aliaj trinkis frenezecon kaj morton. Tiam komenciĝis dizertoj; malmulte poste, ribeloj. Por ilin subpremi, mi ne hezitis apliki severecon. Mi kondutis juste, sed centuriestro atentigis min ke la ribelemuloj (por venĝi krucumadon de unu el ili) komplotis mian morton. Mi forfuĝis la kampon, kun la malmultaj soldatoj kiuj fidelis min. En la dezerto mi ilin perdis, inter la sablokirloj kaj la longa nokto. Kreta sago min vundis. Plurajn tagojn mi vagis sen trovi akvon; aŭ unu nuran tagon multobligitan de la suno, de la soifo, kaj de la timo de soifo. Mi lasis la direkton al la emo de mia ĉevalo. Je sunleviĝo, la distanco starigis piramidojn kaj turojn. Netolereble mi sonĝis malgrandan kaj klaran labirinton: je la centro estis amforo; miaj manoj preskaŭ ĝin tuŝis, miaj okuloj ĝin vidis, sed la turniĝoj estis tiom komplikaj kaj malcertaj ke mi sciis ke mi mortus antaŭ ĝin atingi.
II
Finfine malligiĝinta el tiu koŝmaro, mi min trovis kuŝa kaj ligita en oblonga ŝtona niĉo, ne pli granda ol kutima sepultejo, fosita en la surfaco de aspra flanko monta. La vandoj estis malsekaj, glatigitaj pli de la tempo ol de homa laboro. Mi sentis en la brusto doloran pulson, mi sentis la bruligon de soifo. Mi eletendiĝis kaj malforte kriis. Je montopiedo senbrue fluis malpura rivereto, de ŝtonoj kaj sablo malhelpita; je mala bordo brilis (je la unuaj, aŭ lastaj, sunradiusoj), riveliĝanta, la Urbo de la Senmortuloj. Mi vidis murojn, arkojn, gablojn kaj forumojn: la bazo estis ŝtona altebenaĵo. Cento da senregulaj niĉoj, samaj kiel la mia, truis la monton kaj la valon. En la sablo estis malprofundaj putoj; el tiuj mizeraj fosoj, kaj el la niĉoj, emerĝis grizhaŭtaj homoj, kun neglektita barbo, nudaj. Mi kredis rekoni ilin; ili apartenis al la besta gento de trogloditoj, kiuj infestas la bordojn de la araba golfo kaj la etiopiaj grotoj; mi ne miris, ke ili ne parolis, kaj ke ili manĝis serpentojn.
Soiftormento temerarigis min. Mi kalkulis, ke mi estis je ĉirkaŭ tridek futoj de la sablo; mi min subenĵetis, kun malfermitaj okuloj, kaj manoj ligitaj malantaŭ la dorso, laŭ la montoflanko. Mi dronigis mian sangoplenan vizaĝon en la malhelan akvon. Mi trinkis samkiel bestoj trinkas. Antaŭ perdiĝi denove en dormo kaj deliroj, neklarigeble mi ripetis kelkajn grekajn vortojn: la riĉaj teŭkroj de zeleo kiuj trinkas la nigran akvon de Ezepo...
Mi ne scias kiom multaj tagoj kaj noktoj pasis super mi. Dolora, nekapabla reŝirmiĝi de kavernoj, nuda sur la nekonata sablo, mi lasis ke luno kaj suno ludu kun mia nefeliĉa destino. La trogloditoj, infanece barbaraj, ne helpis min travivi nek morti. Vane mi preĝpetis ke ili mortigu min. Iun tagon, per akra ŝtono, mi rompis miajn ligojn. Alian, mi leviĝis kaj mi povis almozi aŭ ŝteli - mi, Marcus Flaminius Rufus, milita tribunuso de unu de la Romiaj legioj - mian unuan malŝatategan porcion de serpenta viando.
La volo vidi la Senmortulojn, tuŝi la superhoman Urbon, preskaŭ malpermesis min dormi. Kvazaŭ divenintaj mian intencon, ankaŭ la trogloditoj ne dormis: unue mi kredis ke ili estis gardantaj min; poste, ke ili kontaĝiĝis de mia malkvieto, samkiel okazas al hundoj. Por lasi la barbaran vilaĝon mi elektis la plej evidentan horon, la subiĝo de la tago, kiam ĉiuj homoj emerĝas de la ŝtonaj fendoj, kaj de la putoj, kaj rigardas la sunsubiron, sen ĝin vidi. Mi laŭtvoĉe preĝis, ne por elpeti la dian favoron sed por timigi la tribon per artikulaciitaj vortoj. Mi transiris la sablan rivereton kaj direktiĝis al la urbo. Konfuze, sekvis min du aŭ tri viroj. Ili estis (samkiel la aliaj de tiu gento) malaltaj; ili ne sentigis timon sed repuŝon. Mi devis ĉirkaŭiri kelkajn neregulajn kaviĝojn kiuj ŝajnis al mi fosaĵoj; vualita de la grandeco de la Urbo, mi ĝin kredis proksima. Ĉirkaŭ noktomezo mi tretis, plenan je idolaj formoj sur la flava sablo, la nigran ombron de ĝiaj muregoj. Min haltigis iuspeca sankta hororo. Tiom abomenitaj de homo estas nekonateco kaj dezerto, ke mi ĝojiĝis ke unu el la trogloditoj min akompanis ĝis tie. Mi fermis la okulojn kaj atendis, sen dormi, ke la tago ekbrilu.