Inter la doktrinoj de Tlön, neniu tiom skandalis kiel materiismo. Kelkaj pensuloj provis ĝin difini, sed per pli fervoraj ol klaraj terminoj, same kiel faras tiuj kiuj konscias, ke ili proponas paradokson. Por faciligi la komprenon de tiom absurda tezo, ĉefherezulo de la jarcento XI (3) elpensis la sofismon de la naŭ kupraj moneroj, kies indigniga renomo egalas, en Tlön, al tiu de la Eleaj memkontraŭdiroj. De tiu "artifika rezonado" oni havas plurajn versiojn, kiuj diferencas pri la kvanto kaj da moneroj kaj da retrovoj. Jen la plej komuna:
Marde, X, revenante hejmen tra senhoma pado, perdas naŭ kuprajn monerojn. Ĵaŭde, Y trovas sur tiu pado kvar monerojn, iom rustaj pro la merkreda pluvo. Vendrede, Z ekvidas tri monerojn sur la sama pado kaj tiun saman vendredon, X retrovas du sur la sojlo de sia hejmo.
El ĉiu tiu historio la ĉefherezulo pretendis konkludi la realecon - tio estas, la daŭron - de tiuj naŭ rehavitaj moneroj.
Estus absurde (li asertis) imagi ke kvar el tiuj moneroj ne ekzistis inter mardo kaj ĵaŭdo, tri de mardo ĝis vendredo, kaj du de mardo ĝis vendrede matene. Estas logike pensi ke ili ekzistis - eĉ se per iu sekreta maniero, kies kompreno malpermesiĝas al homoj - en ĉiu momento de tiuj tri periodoj.
La lingvo de Tlön malbone taŭgis por la difino de ĉi tiu paradokso; la plejmulto ne komprenis ĝin. La defendantoj de komuna saĝo komence limigis sin al rifuzo de la vereco de la afero. Ili ripetadis ke temis pri vorta trompo, kiu baziĝis je la temerara uzo de du neologiaj vortoj, ne sankciitaj de uzo kaj foraj de iu ajn serioza pensado: la verboj "trovi" kaj "perdi", kiuj ĉi tie implicas antaŭsupozon, ĉar ili postulas la identecon de la unuaj naŭ moneroj kun la duaj. Ili memorigis ke ĉiu substantivo (homo, monero, ĵaŭdo, merkredo, pluvo) nur havas metaforan valoron. Ili denuncis la perversan cirkonstancon de tiu "iom rustaj pro la merkreda pluvo", kiu antaŭsupozas tion kion oni celas pruvi: la daŭron de la kvar moneroj inter mardo kaj ĵaŭdo. Ili rimarkis ke unu afero estas sameco, alia afero estas identeco; kaj ili proponis, kiel reductio ad absurdum, la hipotezan kazon de naŭ homoj kiuj en naŭ sinsekvaj noktoj sentus fortan doloron. Ĉu ne estus absurde - ili demandis - pretendi ke tiu doloro estas la sama? (4) Ili aldonis ke la ĉefherezulo nur moviĝis de la blasfema celo atribui la diecan normon de ekzisteco al kelkaj simplaj moneroj; kaj ili rimarkis ke li foje neis plurecon, foje ne. Se sameco implicas identecon - ili argumentis - oni ankaŭ devus agnoski ke la naŭ moneroj estas nur unu monero.
Nekredeble, ĉi tiuj argumentoj ne sukcesis je definitiva refuto. Post cent jaroj de la formulado de la problemo, pensulo ne malpli brila ol la ĉefherezulo, sed je ortodoksa tradicio, kompletigis tre aŭdacan hipotezon. Laŭ tiu feliĉa konjekto, ekzistas nur unu subjekto: tiu subjekto nedividebla estas ĉiu ajn el la estaĵoj de la universo, kiuj estas organoj kaj maskoj de dieco. X estas Y kaj estas Z. Z ekvidas tri monerojn memorante ke X perdis ilin; X trovas du sur la sojlo memorante ke la aliajn oni retrovis... La dek unua volumo komprenigas ke la fina venko de ĉi tiu idealisma panteismo okazis pro tri gravaj kialoj: unue, la forrifuzo de solipsismo; due, la kapablo teni la psiĥologan bazon de sciencoj; trie, la kapablo teni la kulton de la dioj. Schopenhauer (la pasia kaj brila Schopenhauer) esprimas tre similan doktrinon en la unua volumo de Parerga und Paralipomena.
La geometrio de Tlön nur havas du fakojn, sufiĉe apartajn: la vidan kaj la tuŝan. La dua kongruas kun la nia, kaj estas postmetita al la unua. La bazo de vida geometrio estas la surfaco, ne la punkto. Ĉi tiu geometrio ignoras la paralelojn kaj asertas ke homo kiu moviĝas modifas la ĉirkaŭajn formojn. La bazo de tiu aritmetiko estas la nocio de nedifinita nombro. Ili intensigas la konceptan gravecon de "pli granda" kaj "malpli granda", kiujn niaj matematikistoj simbolas per > kaj <. Ili asertas ke la operacio de kalkulado modifas la kvantojn, kaj ilin transformas de nedifinitaj al difinitaj. La fakto ke pluraj uloj, kiuj kalkulas saman kvanton, atingas saman rezulton, estas laŭ la psiĥologoj ekzemplo de idea kunligo aŭ de bona memorekzerco. Ni jam scias, fakte, ke en Tlön la subjekto de kono estas unika kaj eterna.
Literaturajn aspektojn formas ankaŭ, komplete, la ideo de unika subjekto. Malofte okazas ke libroj estas subskribitaj. Plagiateco ne ekzistas: oni decidis ke ĉiu verko estas farita de unu nura aŭtoro, sentempa kaj anonima. Kritikarto kutimas inventi aŭtorojn: ĝi elektas du malsimilajn verkaĵojn - La Tao te ching kaj Mil kaj unu noktoj, ekzemple - atribuas ilin al la sama verkisto, kaj tuj ekprovas priparoli, diligente, la psiĥologion de ĉi tiu interesa homme de lettres...
Ne malpli maldiversaj estas la libroj. Ĉiuj rakontgenraj havas la saman temon, kun ĉiu imagebla interŝanĝo. Tiuj filozofaj senŝanĝe enhavas kaj la tezon kaj la antitezon, la rigorajn por kaj kontraŭ de ĉiu doktrino. Libron kiu ne enhavas sian anti-libron oni konsideras malkompleta.
Jarcentoj post jarcentoj da idealismo ne malsukcesis influi la realecon. Ne estas malofta, en la plej malnovaj regionoj de Tlön, duplikatado de perditaj aĵoj. Du homoj serĉas krajonon; la unua ĝin trovas, kaj nenion diras; la dua trovas duan krajonon, ne malpli reala, sed malpli taŭga ol atendite. Tiuj duagradaj objektoj nomiĝas hrönir, kaj ili estas, kvankam plumpformaj, iom pli longaj. Ĝis antaŭnelonge, la hrönir estis hazardaj kreitaĵoj de forgeso kaj malatento. Ilian metodan produktadon - ŝajnas neeble, sed tiel diras la "dek unua volumo" - oni atingis nur antaŭ cent jaroj. La unuaj provoj estis senfruktaj. La modus operandi meritas mencion. La estro de unu el la ŝtataj karceroj komunikis al kelkaj prizonuloj ke en iama rivera fluejo estis kelkaj sepultejoj, kaj promesis liberigon al tiuj kiuj sukcesos retrovi ion gravan. Dum la monatoj antaŭ la fosado, oni montris al prizonuloj fotojn de tio kion ili devis retrovi. Ĉi tiu unua provo montris ke espero kaj avido povas malhelpi; post tuta semajno da laboro kun fosilo kaj pioĉo, oni nur elterigis neniujn ajn hrönir krom rusta rado, kies dato antaŭis la eksperimenton. Oni tenis la aferon sekretan kaj poste ĝin ripetis en kvar lernejoj. En tri el ili, la malsukceso estis preskaŭ totala; en la kvara (kies estro hazarde mortis dum la unuaj fosadoj) la lernantoj elterigis - aŭ produktis - oran maskon, arkaikan spadon, du aŭ tri terakotajn amforojn, kaj mutilan, duonverdan torson de reĝo, kun surbrusta skribaĵo kiun oni ankoraŭ ne sukcesis deĉifri. Oni tiel malkovris ke la ĉeesto de atestantoj kiuj scias pri la eksperimenta eco de la serĉado, konstistigas kontraŭindikon... La amasaj serĉadoj produktas kontraŭdirajn objektojn; hodiaŭ oni preferas individuajn, preskaŭ improvizitajn laborojn. La metoda produktado de la hrönir (tiel diras la dek unua volumo) donis mirindegan servon al la arkeologoj. Ĝi povis konsultigi, kaj eĉ modifi, la pasintecon, kiu fariĝis ne malpli plasta kaj obeema, ol la estonto. Kuriozaĵo: la duagradaj kaj triagradaj hrönir - la hrönir kiuj venas de alia hrön; subproduktoj de la hrön de hrön - troigas la aberaciojn de la komenca hrön; la kvingradaj preskaŭ ne havas ajnan; la naŭgradaj miksiĝas kun la duagradaj; la dekunugradaj posedas purecon, en la linioj, kiun eĉ ne la originalo havas. La procezo estas perioda: la dekdugrada hrön jam denove ekdifektas. Pli stranga kaj pli pura ol ĉiu hrön estas kelkfoje la ur, la aĵo produktita elvoke, la objekto sugestita el espero. La granda ora masko kiun mi menciis estas fama ekzemplo.
Aferoj sur Tlön duobliĝas; sed ili ankaŭ emas forviŝiĝi kaj perdi siajn detalojn kiam homoj ilin forgesas. Klasika ekzemplo estas antikva sojlo, kiu daŭradis ĝis almozulo ĝin vizitis, kaj post ties morto malaperis. Kelkfoje kelkaj birdoj, nura ĉevalo, savis la ruinaĵojn de amfiteatro.