Disde angulo, la maljuna senmova gaŭĉo, en kiu Dahlmann vidis simbolon de la Sudo (de tiu Sudo lia), ĵetis al li seningan ponardon, kiu falis ĉe liaj piedoj; kvazaŭ la Sudo decidus, ke Dahlmann devas akceepti la defion.
Dahlmann kliniĝis kapti la ponardon kaj eksentis du aferojn. Unue, ke tiu preskau instinkta ago kompromitas lin batali. Due, ke en lia mallerta mano la ponardo ne taŭgos por defendi lin, sed por pravigi, ke oni mortigu lin. Iam li skermis per ponardo kiel ĉiuj viroj, sed lia skermarto ne superis la nocion, ke "la frapoj oni ĵetu supren kaj la akraĵo estu ene".
Li pensis: "En la sanatorio oni ne estus devinta permesi, ke tiaj aferoj okazu al mi . . . "
— Ni ekiru eksteren — diris la alia.
Ili eliris, kaj se ĉe Dahlmann ne estis espero, ankaŭ ne estis timo. Transirante la sojlon, li eksentis, ke dum tiu unua nokto en la sanatorio, kiam oni enigis al li la injektilpinglon, morti en ponardbatalo sub la ĉielo kaj sturmante, estus por li liberiĝo, feliĉo kaj festo. Li eksentis, ke se tiam li estus povinta elekti aŭ prirevi sian morton, tiu estas la morto, kiun li estus elektinta aŭ prirevinta.
Dahlmann firme tenas la ponardon, kiun eble li ne kapablos manipuli, kaj li enpaŝas en la ebenaĵon.
* * *
(1) Bonaeria: el provinco Bonaero.
(2) Katrielo: unu el la plej bravaj tribestroj dum la milito kontraŭ la pampasaj indianoj.
(3) "Marten‑Fero": majstroverko de la argentina literaturo; pledo soci‑politika.
(4) magazeno: eĉ se ne luksaj, en la pampo ĉiuj butiIkoj kaj trinkejoj estas nomataj tiel.
(5) ĉiripao (el la araŭkana: ĉiri‑pac = por la malvarmo): tuko el drapo aŭ lano por kovri la korpon ekde la talio malsupren; ĝi pasas inter la kruroj kaj nodiĝas ĉe la talio.
(6) entrerianoj: el provinco Entrerio, arg. Oriento (hisp. = inter riveroj).
(7) gajaj: argentina eŭfemismo = ebrietaj.
* * *
De: BORGES (borĥes), Georgo Luizo Bonaerano, 1890- . Poeto kaj novelisto. Li elstaras en la scienca fikcia rakontarto. Lastatempe multe premiita en Eŭropo kaj Usono.
FONTO: Borges, Jorge Luis. “La Sudo,” en Argentina Novelaro. Vol. III, komp./trad. Enio Hugo Garrote (Laroque-Timbaut: Cercle espérantiste de l’Agenais, 1982), p. 23-29.
Emma Zunz
En nia dek-dua podkasto oni povas aŭskulti la tutan rakonton en la plenumo de Halina Gorecka. Musklakukaj aŭskultu ekde 7min15sek.
La 14an de januaro 1922 Emma Zunz, je sia reveno el la teksaĵfabriko Tarbuch kaj Loewenthal, trovis fone de la vestiblo leteron senditan el Brazilo, kiu sciigis ŝin pri la morto de ŝia patro. Je unua vido, ŝin trompis la poŝtmarko kaj la koverto; poste ŝi maltrankviliĝis pro la nekonata skribo. Deko da fuŝaj linioj intencis plenigi la paĝon; Emma legis, ke sinjoro Maier erare englutis tro grandan dozon da veronalo kaj forpasis la trian de la monato en la malsanulejo de Bagé. La sciigon subskribis iu Fein aŭ Fain, el Riogrando, kiu ne povis scii, ke li adresas sin al la filino de la mortinto.
Emma lasis fali la paperon. Ŝia unua sento estis misfarto en la ventro kaj doloro en la genuoj; poste, ŝi sentis blindan kulpon, malrealecon, malvarmon, timon; poste, ŝi deziris esti jam en la tago sekva. Senprokraste ŝi komprenis la vanecon de tiu deziro, ĉar la morto de ŝia patro estis la sola afero, kiu iam okazis en la mondo, kaj kiu plu okazados senfine. Ŝi reprenis la paperon kaj iris al sia ĉambro. Ŝtele ŝi metis ĝin en tirkeston, kvazaŭ iel ŝi jam konus la okazontaĵojn. Eble ŝi komencis diveni ion; ŝi estis jam tiu, kiu ŝi estos.
En la kreskanta malhelo Emma priploris ĝis la fino de tiu tago la memmortigon de Manuel Maier, kiu en la malnovaj feliĉaj tempoj nomiĝis Emanuel Zunz. Ŝi rememoris somerumojn en bieno, apud Gualeguay, rememoris (provis rememori) sian patrinon, rememoris la dometon en Lanús, poste foraŭkciitan, rememoris la flavajn rombojn de iu fenestro, rememoris la aŭton de la malliberejo, la malhonoron, rememoris la anonimajn leterojn kun la eltondaĵo pri “la defraŭdo de la kasisto”, ŝi rememoris (tamen neniam forgesinte), kiel ŝia patro dum la lasta nokto ĵuris, ke la krimon faris Loewenthal, Loewenthal, Aarón Loewenthal, antaŭe direktoro de la fabriko, nuntempe unu el la posedantoj. Ekde 1916 Emma gardis la sekreton. Al neniu ŝi ĝin malkaŝis, eĉ ne al sia plej bona amikino, Elsa Urstein. Eble ŝi volis eviti profanan nekredemon; eble ŝi kredis, ke la sekreto estas ligilo inter ŝi kaj la forestanto. Loewenthal ne sciis, ke ŝi scias; ĉi tiu eta fakto havigis al Emma Zunz ian senton de potenco.
Ŝi ne dormis tiun nokton, kaj kiam la unuaj lumradioj konturis la fenestro-kvadraton, ŝi havis jam perfektan planon. Ŝi zorgis, ke la tago, kiu ŝajnis al ŝi senfina, estu kiel ajna alia tago. En la fabriko oni parolis pri striko; Emma deklaris sin, kiel ĉiam, kontraŭ ĉia perforto. Je la sesa, post la laborfino, ŝi iris kun Elsa al virina klubo, kun gimnastejo kaj naĝbaseno. Ili enskribiĝis; ŝi devis ripeti kaj literumi ambaŭ siajn nomojn; devis bonmieni al la krudaj ŝercoj akompanaj al doktora ekzameno. Kun Elsa kaj la pli juna fratino Kronfuss ŝi pridiskutis, kiun kinejon viziti dimanĉon posttagmeze. Poste temis pri junuloj, kaj neniu atendis, ke Emma kunparolu. En aprilo ŝi atingos dek naŭ jarojn, sed viroj kaŭzis al ŝi, ankoraŭ, timon preskaŭ patologian... Reveninte hejmen, ŝi kuiris tapiokan supon kaj kelkajn legomojn, manĝis frue, enlitiĝis kaj devigis sin dormi. Tiel, per laboro kaj ordinare, pasis la dek-kvina, vendredo, la tago antaŭa.
Sabate la senpacienco ŝin vekis. La senpacienco, ne la maltrankvilo, kaj la unike senpeziga sento, ke ŝi trovas sin en tiu tago, fine. Ne plu ŝi devis teksi planojn kaj imagojn; ene de kelkaj horoj ŝi ja atingos la simplon de la faktoj. En La Prensa ŝi legis, ke la ŝipo Nordstjärnan, el Malmö, forveturos venont-nokte el la doko 3; ŝi telefonis al Loewenthal, aludis, ke ŝi volus komuniki al li, sen ke aliaj sciu, ion rilatan al la striko, kaj promesis viziti lin en la oficejo je vesperiĝo. Tremis ŝia voĉo; ĉe denuncanto tremo konvenas. Neniu alia memorindaĵo okazis tiun matenon. Emma laboris ĝis la dek-dua, interkonsentis kun Elsa kaj kun Perla Kronfuss la detalojn de la dimanĉa promeno. Post manĝo ŝi enlitiĝis kaj, la okulojn fermitajn, ripetis al si la planon. Ŝi pensis, ke la fina etapo estos malpli terura ol la unua, kaj sendube havigos al ŝi la guston de venko kaj justico. Subite ŝi ekstaris alarmite, kuris al la komoda tirkesto. Ŝi malfermis ĝin: super portreto de Milton Sills kuŝis, samloke kie ŝi metis ĝin la ĵaŭdan vesperon, la letero de Fain. Neniu povis ĝin vidi; ŝi eklegis ĝin, kaj disŝiris.
Estus malfacile, kaj eble ankaŭ malkonvene, raporti realisme pri la eventoj de tiu posttagmezo. Inter la karaktertrajtoj de l'o infera estas malrealeco; trajto kiu ŝajnas mildigi ties teruron, sed kiu ĝin eble pliakrigas. Kiel igi verŝajna iun agon, je kiu preskaŭ ne kredis ties plenumanto, kiel rekrei la momentan kaoson, kiun la memoro de Emma Zunz hodiaŭ forpuŝas kaj konfuzas? Emma loĝis en la kvartalo Almagro, strato Liniers; ni havas la scion, ke en tiu posttagmezo ŝi iris al la haveno. Eble en la misfama Promenejo de Julio ŝi vidis sin multobla en la speguloj, abunde prilumata, nuda antaŭ okuloj malsatantaj; tamen pli racie estas supozi, ke komence ŝi vagadis nerimarkita, meze de indiferenta amaso... Eniris du aŭ tri drinkejojn, vidis la rutinojn kaj manipulojn de aliulinoj. Fine ŝi trovis la virojn de la Nordstjärnan. Pri unu el ili, tre juna, ŝi timis, ke li povus inspiri al ŝi teneron, kaj ŝi elektis alian, eble malpli altan ol ŝi kaj krudaspektan, por ke la pureco de teruro restu sen mildigo. La viro kondukis ŝin al iu pordo, poste al malhela enirejo, poste sinua ŝtuparo, poste vestiblo (kiu havis vitralon kun romboj tute kiel en la domo de Lanús), poste al koridoro, kaj poste al pordo, refermiĝanta. La gravaj eventoj estas ekstertempaj, ĉar ĉe ili la tujan pasintecon kvazaŭ distranĉas la futuro, ĉar ne ŝajnas sinsekvaj la partoj kiuj ilin kunformas.