Jorge Luis Borges en 1969 en L'Hôtel (en), hotelo situa ĉe la strato rue des Beaux Arts, en Parizo (foto de Pepe Fernández). Borges montris deziron morti en tiu hotelo, kie estis mortinta Oscar Wilde, kiam la nomo de la establaĵo estis Hôtel d'Alsace.
Kun la kunlaboro de María Esther Vázquez li publikigis Introducción a la literatura inglesa(enkonduko al la angla literaturo) en 1965 kaj Literaturas germánicas medievales (mezepokaj ĝermanaj literaturoj) en 1966. Venontjare oni eldonis Introducción a la literatura norteamericana (enkonduko al la nordamerika literaturo), verkita kunlabore kun Esther Zemborain kaj Crónicas de Bustos Domecq (kronikoj de B.D.), kun Bioy Casares. Oni eldonis krome liajn milongojn kaj tangojn en la libro Para las seis cuerdas (por la ses kordoj), ilustrita de Héctor Basaldúa, kaj lian rakonton La intrusa (la entrudulino).[3][20]
Borges kun la prezidanto Dro. Arturo Umberto Illia.
La 21an de septembro 1967 Borges, 68jaraĝa, edziĝis eklezie al Elsa Astete Millán, vidvino 57jaraĝa. Dum la unua epoko, la paro loĝis ĉe li, kunloĝante kun Leonor Acevedo. En la memoro de Elsa la patrino de la verkisto ne intervenis por damaĝi la rilaton. Tamen, laŭ la amikoj de Borges, la ĵaluzo de Doña Leonor estis terura. Monatojn post la nupto, la paro translokiĝis al apartamento, kie ili por la unua fojo ekloĝis kune kaj solaj, kaj tie la rivaleco inter lia edzino kaj lia patrino akriĝis kaj la verkisto devis ekviziti kaŝe la patrinon Leonor. Tiu sperto, krome, kondukis la paron alfronti definitive la realon: la kunvivado estis netolerebla. En intervjuo publikigita en 1993, Elsa akceptis ke ŝi ne estis feliĉa ĉe Borges: «Era introvertido, callado y poco cariñoso. Era etéreo, impredecible. No vivía en un mundo real» (Li estis introvertito, silentema kaj malmulte afabla. Li estis etera, neantaŭdirebla. Li ne vivis en reala mondo).[21] La geedzeco daŭris nur ĝis oktobro 1970.
Inter 1967 kaj 1968 la verkisto prelegis en la Universitato Harvard sesfoje pri poezio, kaj kelkaj el liaj meditadoj pritraktis la temon de la perfekta poeziaĵo. [17]. En 1968, kun la kunlaboro de Margarita Guerrero, publikigis ampleksigon de Manual de zoología fantástica laŭ la titolo El libro de los seres imaginarios. Aperis tiujare lia Nueva antología personal. Veturis al Santiago de Chile por ĉeesti en la Kongreso de Kontraŭrasismaj Intelektuloj kaj al Eŭropo kaj Israelo por prelegi. La reĝisoro Hugo Santiago reĝisoris la filmon Invasión, laŭ intrigo de Bioy kaj Borges. En 1969 li ordigis kaj korektis du librojn de poezio: El otro, el mismo kaj Elogio de la sombra, kiu atingis du eldonojn ene de la sama jaro. Kun ilustraĵoj de la pentristo Antonio Berni, oni eldonis lian tradukon kaj antologion de Leaves of Grass, de Walt Whitman. Post kelkaj jaroj de nepublikado de rakontoj, li kunigis kelkajn rakontojn en El informe de Brodie, libro publikigita en aŭgusto de 1970.[3][20]
Liaj lastaj jaroj
Jorge Luis Borges en 1963, jam kun malfacilo por vidi.
Tombo de Jorge Luis Borges en la Tombejo de la Reĝoj en Ĝenevo.
En 1971 Borges publikigis en Bonaero la novelo titolita El congreso (la kongreso). Venontjare li veturis al Usono, kie li ricevis nombrajn honorojn kaj prelegis en diversaj universitatoj. Reveninte al Bonaero, li publikigis la libron de poezio El oro de los tigres (la oro de la tigroj) kaj la 24an de aŭgusto, nome sia naskiĝtago, li ricevis senegalan omaĝon: nome la publikigo privatforma de lia rakonto El otro (la aliulo). En 1973 li estis nomumita Elstara Civitano de Bonaero kaj, paralele, li postulis sian emeritiĝon kiel direktoro de la Nacia Biblioteko. En 1973 li kunigis por la unua fojo en unu volumo sian Obras Completas (kompleta verkaro), eldonite de Emecé.
En Milano, Franco Maria Ricci publikigis la rakonton El congreso en luksega eldono kun oraj literoj. La libro de poezio La rosa profunda kaj la novelaro El libro de arena (la sabla libro) publikiĝis en 1975, kun la kolekto Prólogos (enkondukoj). Krome premieriĝis la filmo El muerto (la mortinto), pri samnoma rakonto, reĝisorita de Héctor Olivera.
Pro nova venko de peronismo, Borges insistis rememorigi la unuan registaron de Perón kiel «los años de oprobio» (la malhonoraj jaroj).
Memortabulo sur la fasado de la loĝejo de Ĝenevo kie loĝis Jorge Luis Borges, ĉe la numero 28a de la Grande Rue.
En 1975 mortis lia patrino, 99jaraĝa. El tiam Borges veturos nur akompanata de eks-lernantino, poste sekretariino kaj —laste, jam en la maljuneco de Borges— sia dua edzino, María Kodama.
En 1986, koninte sin malsanulo pro kancero kaj timante ke lia agonio estu nacia spektaklo,[22] fiksis sian loĝejon denove en Ĝenevo, urbo kiun li amis kaj kiun Borges mem nomumis una de mis patrias (unu el miaj patrujoj). La 26an de aprilo li edziĝis —per prokuro— kun María Kodama, laŭ Akto de tiu dato en Colonia Rojas Silva, Paragvajo. Li mortis la 14an de junio 1986 86jaraĝa, viktimo de kancero de hepato kaj emfizemo.[23] Laŭ Adolfo Bioy Casares, venis al lia morto lia tradukisto al la franca, nome Jean-Pierre Bernès, kiu rakontis ke li «mortis dirinta la Patronia-n. Li diris ĝin en anglosaksa, antikva angla, angla, franca kaj hispana.»[24]
Laŭ la lasta volo de Borges, liaj restaĵoj kuŝas en la Tombejo Plainpalais. Pli precize: en la tombo 735 D-6 de la tombejo Plainpalais, dekstre de cipreso.[25][26] La tomboŝtono,[27] fare de la argentina skulptisto Eduardo Longato, estas el blanka kaj aspra ŝtono. Sur la supro de ĝia antaŭa flanko legeblas Jorge Luis Borges kaj, malsupre, «And ne forhtedon na», ĉe cirkla bildo kun sep militistoj, malgranda kimra kruco kaj la jaroj «1899/1986».[28][29][30] La surskribo «And ne forhtedon na», formulita en anglosaksa, estus tradukebla kiel «Ke ili ne timu». (Tiu frazo referencas al "La balado de Maldon", nome eposo de la 10-a jarcento kiu priskribas la kunfronton kiu okazis la 10an aŭ 11an de aŭgusto 991 ĉe la rivero Blackwater (Essex, Anglio).[31] En unu el ties fragmentoj oni diras: "Entonces comenzó Byrhtnoth a arengar a los hombres / Cabalgando les aconsejó, enseñó a sus guerreros / Cómo debían pararse y defender sus lugares / Les ordenó que sostuvieran bien sus escudos / con sus puños firmes y que no temieran. / Entonces cuando sus huestes estuvieron bien ordenadas / Byrhtnoth descansó entre sus hombres donde más le gustaba estar / Entre aquellos guerreros que él sabía más fieles". Al la dua parto de la kvina verso transkribita apartenas la epitafo de la anverso de la tomboŝtono de Borges.[25] La gravuraĵo de la sep militistoj estas kopio de la gravuraĵo de alia tomboŝtono — eble la tomboŝtono starigita en la 9-a jarcento en la monaĥejo de Lindisfarne, en la nordo de Anglio, kiu rememorigas la atakon fare de vikingoj suferita de la monaĥejo en la jaro 793 — kiun Borges rilatigis kun "La balado de Maldon"; li mem parolis pri ĝi.[25] La malantaŭ flanko de la tomboŝtono montras la frazon Hann tekr sverthit Gram ok leggr í methal theira bert, kiu korespondas al la 27a ĉapitro de la Saga Volsunga (norvega sagao de la 13-a jarcento), tradukebla kiel «Li prenis la glavon, Gram, kaj metis ĝin inter ili elingigita».[25] Tiuj du samaj versoj estis uzataj de Borges ankaŭ kiel citaĵo en sia rakonto Ulrica, inkludita en El libro de arena, nura amrakonto de la aŭtoro kies protagonisto nomiĝas Javier Otálora. Sub tiu dua surskribo aperas la gravuraĵo de vikinga ŝipo, kaj sub tiu tria surskribo: «De Ulrica a Javier Otárola», kio permesas interpreti tiun lastan surskribon kiel dediĉo de María Kodama al Jorge Luis Borges.[25][32]