Анатолий Емельянов
Ҫавал сарӑлсан
1. Хур кайӑксем инҫе вӗҫсен те…
1
Пуйӑсран халь ҫеҫ аннӑ Павел самантлӑха вырӑнтах хытса тӑчӗ. Унӑн куҫӗ умне мӗн ачаран палланӑ сӑнсем тухрӗҫ. Илемлӗ те тӑпӑл-тӑпӑл вокзал ҫуртне ӗлӗкхиллех сарӑ сӑрпа сӑрланӑ, алӑкӗсем хӑмӑр. Ҫӳле, балкон чӳречи айне, станцӑ ятне вырӑсла тата чӑвашла ҫырса ҫапнӑ. Мускава ҫитесси миҫе ҫухрӑм юлнине кӑтартнӑ. Балкон чӳречин пӗр куҫӗ ҫӗмрӗк, унтан акӑ икӗ кӑвакарчӑн вӗҫсе тухса кайрӗ. Вокзала кӗрес тесен вӗтӗрех те илемлӗ картлашкапа хӑпармалла. Картлашка ик енӗпе — шӗтӗрнек карта. Карта урлӑ вӗрене турачӗсем усӑнса аннӑ.
Ас тӑвать Павел, паянхи пекех ас тӑвать: Гальӑна института вӗренме ӑсатнӑ чухне вӗсем вӗрене айӗнче тӑчӗҫ. Вӗрени вара сарӑлса кайнӑ, ҫӑка пуснипе йӑлтах перрон еннелле тайӑлнӑ.
Ҫапла, малтанхи хут ӑсатнӑ чухне ҫумӑр ҫӑватчӗ, унран пытанса, Павелпа Галя ҫак турат айне кӗрсе тӑчӗҫ. Самаях вӑрӑм та ҫӑра ҫулҫӑсем тумламсене тытса чараймастчӗҫ пулин те, кунта ҫумӑр ҫуни питех сисӗнместчӗ, сайра тумламсем ҫеҫ патлататчӗҫ.
Ара, ҫамрӑк пулнӑ, ҫынсем курасран та вӑтаннӑ, кунта вара хӗре ыталаса чуп тума та пулать. Гальӑна ӑсатнӑ чух темшӗн-ҫке яланах ҫумӑр ҫӑватчӗ, киле таврӑннӑ чух яланах пылчӑка ҫӑрса утма тиветчӗ. Пулман телее тиек параймӗ тенешкел, пӳрмен шӑпан ҫулӗ те юплӗ пулчӗ пуль. Ӑсататчӗ-ха Павел, пур-ҫук вӑхӑта тивӗҫтеркелесе кашнинчех станцӑна килетчӗ… Юлашкинчен хӑйне ӑсатрӗҫ.
Кӗркуннеччӗ ун чухне, анчах ҫанталӑк ҫуллахи евӗрлех ӑшӑ тӑратчӗ. Пуйӑса кӗтсе каҫ та пулнӑччӗ ӗнтӗ, унта-кунта салтак ачисем юрӑ юрлакалатчӗҫ.
Павелпа Галя каллех вӗрене айне кӗрсе тӑма хӑтланнӑччӗ. Анчах йывӑҫ пӗр ҫултах тата ӳссе кайнӑ, тураттисем тата аяларах усӑннӑччӗ. Кам пӗлет, ҫав хушӑра каччӑ хӑй те ӳснӗ пуль? Вун тӑххӑрта-ҫке. Пӗр вӑхӑт ӗнсине пӗксе тӑнӑ Павел хӗре ҫапла каланӑччӗ:
— Куратӑн-и, пире туратсем те вӑтанма хушмаҫҫӗ. Пире вӗсем пытарасшӑн мар, ҫынсем умне кӑларасшӑн.
— Уссе кайрӑн та шалча пек… — тенӗччӗ хӗр ҫурма шӳтлерех, ҫурма ӳкӗнерех. Хӑй ҫапах та чи малтан тухнӑччӗ, унтан никамран вӑтанмасӑрах, ӑсатма пынӑ ял-йышсем умӗнчех, хулран хул тытӑнса перрон тӑрӑх утса кайнӑччӗ. Пуйӑс ҫитнине те сисменччӗ вӗсем, кӗҫ-вӗҫ тапранса каясси ҫинчен пӗлтерсе пӑравус кӑшкӑртни хыпалантарса ӳкерчӗ. Тӑварлӑччӗ Гальӑн тутисем. Кайран, вакуна кӗрсен ҫеҫ, ҫав тутасен тӑварӗ хӗр куҫҫулӗ пулнине ӑнланчӗ.
— Кӗтетӗп сана, Павел, — тенӗччӗ хӗр.
— Хӑҫанччен?
— Хӑв мана маниччен…
…Тепловоз кӑшкӑртни Павела шартах сиктерчӗ, анчах вӑл вырӑнтан тапранмарӗ-ха. Иртнӗ ултӑ ҫул хушшинче вӗрене турачӗсем сарӑлса кайнӑ, татах та усӑнса аннӑ, халь вӗсен айне вун виҫӗ-вун тӑватӑ ҫулхи ача ҫеҫ кӗрсе тӑмалла… Мӗн тӑвӑн: вӑхӑт та, пурнӑҫ та пӗр вырӑнта тӑмасть. Унтанпа ултӑ хутчен Ҫавал пӑрпа витӗнсе пӑртан тасалнӑ; ултӑ хут ҫӗмӗртлӗх ҫеҫкене ларнӑ.
Павела илсе ҫитӗрнӗ пуйӑс вырӑнтан хускалчӗ. Сасартӑк хӑлхара ултӑ ҫул каялла каланӑ сӑмахсем янраса кайрӗҫ:
— Кӗтетӗп сана, Павел…
— Хӑҫанччен?
— Хӑв мана маниччен, — илтӗнчӗ пек катари хӗр сасси.
— Кӗтрӗн… Урӑх каччӑ тупиччен, — терӗ Павел, чӑматанӗсене ҫӗклесе. Ӑна кӗтсе илнӗн, ӑна ал панӑн вӗренен пӗчӗк турачӗсем хускалчӗҫ. Утма пуҫланӑскер, чаранса тӑрсах тепӗр хут пӑхрӗ: самаях пӗр пысӑк туратне такамӑн чунсӑр алли хуҫнӑ. Хуҫӑк вырӑн пӗвер чирӗпе пурӑнакан ҫын сӑн-пичӗ пек сарӑхнӑ, ун вӑрринчен турат хӑвӑлӗ темӗнле тӑлӑх та мӗскӗн куҫпа пӑхнӑн туйӑнӑть.
— Хуҫӑк турата сыпаймӑн, арканнӑ юратӑва чӑмӑртаймӑн, — аса килчӗҫ халӑх сӑмахӗсем. Ытла та ир-ха. Хӗвел халь ҫеҫ тухма хатӗрленет. Тен, тухнӑ таши, унӑн шевлисем тӳпене йӑлтах ҫутатса янӑ, хӑй ҫеҫ ҫуртсем хыҫӗпе курӑнмасть.
Хурала пуҫланӑ ҫулпа вокзалран иртсе пӗр ик ҫӗр утӑм кайсанах Павел алли ывӑннине туйрӗ. Мӗн калӑн: чӑматанӗсем пысӑк. Ахаль мар ӗнтӗ юлташӗсем: кунта икӗ хӗр ачана хупса илсе кайма пулать, тесе кулатчӗҫ. Питех те аван ӑсатрӗҫ ӑна: чӑматанӗсене юлташӗсемех вакуна йӑтса кӗчӗҫ, багажне те юлташӗҫемех станцӑна леҫрӗҫ…
Район центрӗнче ҫӗнӗ ҫуртсем нумай ӳссе ларнӑ. Вокзал урамӗ ултӑ ҫул каялла ял урамӗнчен нимӗнпе те уйрӑлса тӑмастчӗ. Йывӑҫ ҫуртсем, хӗлле — юр, ҫулла — тусан, ҫуркуннепе кӗркунне иртсе каяйми пылчӑкчӗ. Халь ав, икӗ енӗпех тротуар, ҫулне асфальтланӑ. Йывӑҫ ҫуртсен вырӑнне акшарпа шуратса лартнӑ икӗ-виҫӗ хутлӑ чӳл ҫуртсем ҫӗкленнӗ.
Казахстанра, пӗр уйӑх каялла ҫеҫен хир пулнӑ вырӑнта, поселок ӳссе ларнине Павел хӑй те сахал мар курнӑ. Сарлака та куҫпа виҫейми ҫӗршывшӑн пӗр Казахстан нимӗн те мар, кашни кӗтесех пӗр евӗрлӗ ӳстерсе чечеклентерме те унӑн вӑй ҫителӗклӗ.