Уначы прысніцца — нехта паклікаў… Суседчын голас: "Зіна!"
Памаўчыць… I зноў: "Зіна!"
Маркотна мне стане, я паплачу…
Зайду на могілкі. Мама там ляжыць… Дачушка малая… вайною ад тыфу згарэла… толькі мы занеслі яе на могілкі, закапалі, як вызірнула з-за хмарак сонейка. I свеціць-свеціць. Хоць ты вярніся ды адкапай. Гаспадар мой там… Федзя… Пасяджу ля ўсіх. Паўздыхаю. А пагаварыць можна і з жывымі, і з мёртвымі. Мне аніякай розніцы. Я і тых, і другіх чую. Калі ты адна… I калі маркота… Глыбокая маркота…
Ля самых могілак настаўнік Іван Прохаравіч Гаўрыленка жыў, ён да сына ў Крым з'ехаў. За ім — Пётр Іванавіч Міускі… Трактарыст… Стаханавец, калісьці ўсе ў стаханаўцы выбіваліся. А там далей Міша Міхалёў, ён катлы грэў на ферме. Міша памёр неўзабаве. Паехаў — і адразу памёр. За ім — дом заатэхніка Сцяпана Быхава стаяў… Згарэў! Уначы благія людзі падпалілі. Прышлыя. Сцяпан доўга не пажыў. Недзе ў Магілёўскім раёне пахаваны. Другая вайна… Столькі мы людзей страцілі! Кавалёў Васіль Макаравіч, Максім Нічыпарэнка… Я, бывае, заплюшчу вочы і хаджу па вёсцы… Ну, якая, кажу ім, тут радыяцыя, калі матылёк лятае, і чмель гудзе. I мой Васька мышэй ловіць. (Плача.)
А мая ж ты любачка, ці ж уразумела ты маю журбу? Панясеш людзям, а мяне ўжо і не будзе. Знойдуць у зямельцы… Пад карэннямі…"
Зінаіда Еўдакімаўна Каваленка, самасёлка
Маналог пра цэлае жыццё, напісаны на дзвярах
"Я хачу засведчыць…
Гэта было тады, дзесяць гадоў назад, і кожны дзень адбываецца са мною цяпер. Гэта заўсёды са мной.
Мы жылі ў горадзе Прыпяці. У самім гэтым горадзе.
Я не пісьменнік. Не апішу. Майго розуму не хопіць, каб уцяміць. I маёй вышэйшай адукацыі. Вось ты жывеш… Звычайны чалавек. Маленькі. Такі, як усе вакол — ідзеш на працу і прыходзіш з працы. Атрымліваеш сярэднюю зарплату. Раз на год ездзіш у водпуск. Нармальны чалавек! I аднаго дня ты раптам ператвараешся ў чарнобыльскага чалавека. У дзіва! У нешта такое, што ўсім цікава і нікому невядома. Ты хочаш быць як усе, а ўжо няможна. Ты не можаш. На цябе глядзяць іншымі вачыма. Табе задаюць пытанні: там было страшна? Як гарэла станцыя? Што ты бачыў? I наогул, ці могуць быць у цябе дзеці? Жонка ад цябе не ўцякла? Па першым часе мы ўсе ператварыліся ў дзіва… Само слова "чарнобылец" дагэтуль, як гукавы сігнал… Усе паварочваюць галовы ў твой бок… Адтуль!
Гэта былі адчуванні першых дзён… Мы страцілі не горад, а цэлае жыццё…
Пакінулі дом на трэці дзень… Рэактар гарэў… Запомнілася, як нехта са знаёмых сказаў: "Пахне рэактарам". Неапісальны пах. Але пра гэта ўжо было ў газетах. Ператварылі Чарнобыль у фабрыку жахаў, а на самой справе ў мульцік. Я раскажу толькі сваё… Сваю праўду…
Было так… Аб'явілі па радыё: катоў браць нельга! Ката ў чамадан! А ён у чамадан не хоча, вырываецца. Падрапаў усіх. Рэчы браць нельга! Я ўсе рэчы не вазьму, я вазьму адну рэч. Толькі адну! Я павінен зняць дзверы ад кватэры і забраць з сабою, дзверы пакінуць не магу… А ўваход заб'ю дошкамі…
Нашы дзверы… Наш талісман! Сямейная рэліквія. На гэтых дзвярах ляжаў мой бацька. Не ведаю, па якім звычаі, не ўсюды гэтак, але ў нас, сказала мне мама, нябожчыка трэба пакласці на дзверы ягонага дома. Ён на дзвярах ляжыць, пакуль не прывязуць труну. Я сядзеў ля бацькі ўсю ноч, ён ляжаў на гэтых дзвярах… Кватэра адчынена… Усю ноч… I на гэтых жа дзвярах да самага верху засечкі… Як я рос… Адзначана: першы клас, другі. Сёмы. Перад арміяй… А побач — як рос ужо мой сын… Мая дачка… На гэтых дзвярах усё наша жыццё напісана. Як я пакіну іх? Папрасіў суседа, у яго была машына: "Памажы!" Паказаў мне на галаву. маўляў, ты, друг, звіхнуўся. Але я іх вывез… Дзверы… Уначы… На матацыкле… Лесам… Вывез праз два гады, калі наша кватэра ўжо была разрабавана. Ачышчана. За мной гналася міліцыя: "Будзем страляць! Будзем страляць!" Вядома, яны палічылі мяне марадзёрам. Дзверы ад уласнай кватэры я нібы ўкраў…
.. Завёз дачку з жонкай у бальніцу. У іх па целе распаўзліся чорныя плямы. То ўзнікнуць, то прападуць. Велічынёй з пятак… А нічога не баліць… Іх абследавалі. Я спытаў: "Скажыце, які вынік?" — "Не для вас". — "А для каго ж?"