— Сёння — яны, заўтра — мы. І ўсе маўчаць, усе з гэтым пагадзіліся.
— Стараемся, як можам, дапамагаць нябожчыкам нашымі малітвамі. Прасіць ласкі Божай…
Тут жа на імправізаванай сцэне школьнікі даюць канцэрт. Іх прывезлі аўтобусамі. Падыходжу бліжэй.
— Мне Бэн Ладэн цікавы… Аль-Каіда — глабальны праект…
— Я за індывідуальны тэрор. Кропкавы. Напрыклад, супраць паліцэйскіх, чыноўнікаў…
— Тэрор — гэта дрэнна ці добра?
— Гэта цяпер дабро.
— Надакучыла, блін, стаяць. Калі нас пусцяць?
— Анекдоцец клёвы… Тэрарысты аглядаюць славутасці ў Італіі. Дайшлі да Пізанскай вежы. Смяюцца: «Дылетанты!»
— Тэрор — гэта бізнес…
ахвярапрынашэнне, як у старажытныя часы…
мэйнстрым…
размінка перад рэвалюцыяй…
нешта асабістае…
ПРА СТАРУЮ З КАСОЙ І ПРЫГОЖУЮ ДЗЯЎЧЫНУ
Аляксандр Ласковіч — салдат, прадпрымальнік, эмігрант — 21–30 гадоў
— У дзяцінстве ў мяне ў двары было дрэва… Стары клён… Я з ім размаўляў, гэта быў мой сябар. Памёр дзядуля, я доўга плакаў. Роў увесь дзень. Мне было пяць гадоў, і я зразумеў, што памру, і ўсе памруць. Мяне ахапіў жах: усе памруць раней за мяне, і я застануся адзін. Дзікая адзінота. Мама мяне шкадавала, а тата падышоў і сказаў: «Вытры слёзы. Ты — мужчына. А мужчыны не плачуць». А я не ведаў яшчэ — хто я? Мне ніколі не падабалася быць хлопчыкам, я не
любіў гуляць «у вайну». Але ў мяне ніхто не пытаўся… усё выбралі без мяне… Мама марыла пра дзяўчынку, тата, як заўсёды, хацеў аборт. Упершыню я хацеў павесіцца ў сем гадоў… З-за кітайскага тазіка… Мама зварыла сочыва ў кітайскім тазіку і паставіла на табурэтку, а мы з братам лавілі нашую кошку. Муська сіганула над тазікам, а мы не… Мама маладая, тата на вайсковых вучэннях. На падлозе лужына сочыва… Мама праклінае лёс афіцэрскай жонкі і тое, што жыць даводзіцца чорт ведае дзе… на Сахаліне… дзе ўзімку снегу навальвае да дзесяці метраў, а ўлетку — лопух аднаго росту з ёй. Яна хапае бацькоўскую папругу і выганяе нас на вуліцу. «Мама, на дварэ дождж, а ў паветцы мурашкі кусаюцца». — «Пайшлі! Пайшлі! Прэч!» Брат пабег да суседзяў, а я зусім сур’ёзна вырашыў павесіцца. Залез у хлеў, знайшоў у кошыку вяроўку. Прыйдуць раніцай, а я звісаю: вось, сукі, вам! Тут у дзверы ўціскаецца Муська… Мяў-мяў… Мілая Муська! Ты прыйшла мяне пашкадаваць. Я абняў яе, прыціснуўся да яе, і так мы з ёй праседзелі да раніцы.
Тата… Якім быў тата? Ён чытаў газеты і курыў. Зампаліт авіяпалка. Мы пераязджалі з аднаго вайсковага гарадка ў іншы, жылі ў інтэрнатах. Доўгія цагляныя баракі, усюды аднолькавыя. Усе яны пахлі гуталінам і танным адэкалонам «Шыпр». Так заўсёды пахла і ад таты. Мне — восем гадоў, брату — дзевяць, тата вяртаецца са службы. Рыпіць партупея, рыпяць хромавыя боты. У гэтую хвіліну нам з братам ператварыцца б у невідзімак, знікнуць з ягоных вачэй! Тата бярэ з палічкі «Повесть о настоящем человеке» Барыса Палявога, у нашым доме — гэта «Ойча наш». «Што было далей?» — пачынае ён з брата. — «Ну самалёт упаў. А Аляксей Мярэсьеў папоўз… Паранены. З’еў вожыка… заваліўся ў канаву…» — «У якую яшчэ канаву?» — «У варонку ад пяцітоннай бомбы», — падказваю я. «Што? Гэта было ўчора, — калоцімся мы абодва ад камандзірскага татавага голасу. — Сёння, значыць, не чыталі?» Малюнак: бегаем вакол стала, як тры блазны — адзін вялікі, два маленькія, мы са спушчанымі штанамі, тата — з рэменем. (Паўза.) Усё ж такі ў нас кіношнае выхаванне, так? Свет з малюнкаў зроблены… Не з кніг, а з фільмаў мы выраслі. І з музыкі… Кнігі, якія прыносіў дадому тата, у мяне да гэтага часу выклікаюць алергію. У мяне тэмпература падымаецца, калі я бачу ў кагонебудзь на паліцы «Повесть о настоящем человеке» або «Молодую гвардию». О! Тата марыў кінуць нас пад танк… Ён хацеў, каб мы хутчэй сталі дарослымі і папрасіліся добраахвотнікамі на вайну. Свет без вайны тата не ўяўляў. Героі патрабаваліся! Героямі становяцца толькі на вайне, і калі б там камусьці з нас адняло ногі, як Аляксею Мярэсьеву, ён быў бы шчаслівы. Яго жыццё на марна не сышло… Усё выдатна! Жыццё ўдалося! І ён… я думаю, што ён сам бы прывёў прысуд у выкананне, сваёй рукой, калі б я парушыў прысягу, калі б спалохаўся ў часе бою. Тарас Бульба! «Я цябе спарадзіў, я цябе і заб’ю». Тата належаў ідэі, ён не чалавек. Радзіму трэба любіць безаглядна. Ніякіх умоваў! Я гэта чуў праз усё дзяцінства. Жыццё дадзена толькі для таго, каб Радзіму абараняць… Але мяне ніяк не ўдавалася запраграмаваць на вайну, на сабачую гатоўнасць заткнуць сабою дзірку ў плаціне або легчы жыватом на міну. Я не любіў смерць… Я трушчыў божых каровак, на Сахаліне ўлетку божых каровак — як пяску. Трушчыў іх, як усе. Пакуль аднойчы не спалохаўся: навошта гэта я столькі маленькіх чырвоных трупікаў нарабіў? Муська прынесла неданошаных кацянят… Я іх паіў, выходжваў. З’явілася мама: «Яны што — мёртвыя?» І яны памерлі пасля яе слоў. Ніякіх слёз!