— У кожнай ночы ёсць раніца, у кожнай маркоты бывае канец.
— Нашы дзяўчаты больш яркія. Нездарма іх параўноўваюць з гранатам…
— На ўсё воля Алаха…
З сутарэнняў падымаемся наверх. Цяпер я гляджу на Маскву іншымі вачыма — яе прыгажосць здаецца мне халоднай і трывожнай. Масква, табе ўсё роўна — любяць цябе ці не?
ПРА ЖЫЦЦЁ-СУКУ І СТО ГРАМАЎ ЛЁГКАГА ПЯСОЧКУ Ў БЕЛАЙ ВАЗАЧЦЫ
Тамара Сухавей — афіцыянтка, 29 гадоў
— Жыццё — сука! Вось што я табе скажу… Не падносіць яно падарункаў. Нічога добрага, прыгожага ў жыцці я не бачыла. Не ўспомню… Забі мяне — не ўспомню! І труцілася, і вешалася. У мяне было тры спробы самагубства… Цяпер я вены сабе парэзала… (Паказвае забінтаваную руку.) Вось тут… у гэтым месцы… Выратавалі мяне, і я тыдзень спала. Проста сплю і сплю. Такі ў мяне арганізм… Псіхіятр прыйшла… Вось як ты цяпер, яна мяне прасіла: гавары, гавары… Што расказваць? Смерць не страшная мне… Дарэмна ты прыйшла і сядзіш. Дарэмна! (Адвярнулася да сценкі і маўчыць. Я хачу пайсці, але яна спыняе.) Ну добра, паслухай… Усё праўда…
…Яшчэ я маленькая была… Прыйшла са школы, легла, а раніцай не паднялася з ложка. Павезлі да доктара — няма дыягназу. Тады давай бабку шукаць — знахарку. Далі нам адрас… Бабка раскінула карты і кажа маці: «Прыйдзеце дадому, разрэжце падушку, на якой дачка спіць. Там знойдзеце кавалак гальштука і курыныя косці. Гальштук павесьце на крыжы пры дарозе, а косці аддайце чорнаму сабаку. Дачка падымецца і пойдзе. Сурочылі дзеўку». Нічога добрага, прыгожага я ў жыцці не бачыла… А вены — херня, я проста стамілася змагацца… З дзяцінства жыла так — у халадзільніку толькі гарэлка. У нас у вёсцы з дванаццаці гадоў усе п’юць. Добрая гарэлка дарагая, дык самагон п’юць, і адэкалон, і вадкасць для мыцця шкла, і ацэтон. З гуталіну гарэлку гоняць, з клею. Маладыя мужчыны паміраюць, ад гарэлкі, вядома, труцяцца. Сусед, я памятаю, нап’ецца і страляе шротам па яблынях. Усіх дома паставіць «у ружжо»… І наш дзед да старасці піў. У семдзесят гадоў мог выпіць за вечар дзве пляшкі. Выхваляўся. Вярнуўся ён з вайны ў медалях. Герой! Доўга хадзіў у шынялі, піў, гуляў, святкаваў. А бабуля працавала. А дзед быў герой… Дзед збіваў бабулю на горкі яблык, я поўзала перад ім на каленях, каб ён яе не чапаў. Ён бегаў за намі з сякерай… Па суседзях начавалі. У хляве. Сабаку да смерці засек. Пасля дзеда я зненавідзела ўсіх мужчын. Я думала адна жыць.
Прыехала ў горад… Усіх баялася: і машын, і людзей. Але ўсе едуць у горад — і я. Старэйшая сястра тут жыла, яна мяне забрала: «Паступіш у вучэльню, станеш афіцыянткай. Ты прыгожая, Томка. Знойдзеш сабе мужа-вайскоўца. Лётчыка». Ага… лётчыка… Першы муж у мяне быў кульгавы, маленькі. Сяброўкі адгаворвалі: «Навошта ён табе? Да цябе такія хлопцы заляцаюцца!» А я заўсёды любіла фільмы пра вайну, як жанчыны чакаюць сваіх мужоў з фронту, хоць бы які вярнуўся — без ног, без рук, але жывы. Бабуля распавядала: у нашу вёску аднаго прывезлі без абедзвюх ног, дык жонка яго па двары на руках насіла. А ён піў, брыдоту рабіў. Заваліцца ў канаву, яна яго ў ночвах памые і пасадзіць на чысты ложак. Я думала, што гэта і ёсць каханне… Я не разумею, што такое каханне… Пашкадавала яго, прылашчыла. Мы прыжылі з ім трох дзяцей, і ён стаў піць, нажом пагражаў. Не даваў на ложку спаць… валялася на падлозе… У мяне выпрацаваўся рэфлекс, як у сабакі Паўлава: муж — у хату, мы з дзецьмі — з хаты. Ад усяго, што ўспомню, слёзы адны… Ці на хер усё паслаць! Нічога прыгожага ў мяне ў жыцці не было, а толькі ў кіно. Па тэлевізары. Ну, вось… каб сесці і з кім-небудзь разам памарыць… парадавацца…
Ужо другім дзіцём цяжарная хадзіла… З вёскі прыйшла тэлеграма: «Прыязджай на пахаванне. Мама». Цыганка мне перад гэтым на вакзале варажыла: «Чакае цябе далёкая дарога. Пахаваеш бацьку і будзеш доўга плакаць». Не паверыла. Бацька быў здаровы, спакойны. Маці піла, з раніцы сабе налівала, а ён і карову падоіць, і бульбы наварыць, усё сам. Ён вельмі яе кахаў, яна яго зачаравала: нешта ведала такое, нейкае зелле. Прыехала я дадому… Сяджу ля труны, плачу. Суседская дзяўчынка на вуха шэпча: «Баба дзеда чыгунком забіла, а мне сказала, каб я маўчала. Абяцала купіць шакаладных цукерак…» Я зніякавела, мяне пачало ванітаваць, менавіта ад страху… Ад жу-
дасці… І калі ў хаце нікога не было, усе пайшлі, распранула бацьку і шукала на ім сінякі. Сінякоў не было, толькі на галаве — вялікая рана. Паказала маці, яна адказала, што гэта ён дровы калоў, палка адляцела, стукнула. Сяджу ў слязах усю ноч… сяджу і адчуваю, што ён хоча мне нешта сказаць… А маці не адыходзіць, усю ноч цвярозая, так яна мяне адну і не пакінула. Бачу — раніцай у бацькі крывавая сляза з-пад павек папаўзла. Адна… другая… Слёзы цяклі, як у жывога… страшна-а-а! Гэта была зіма. Яму на могілках білі коллем, грэлі зямлю — распалілі ў яме вогнішча з бярозавага палення і аўтамабільных пакрышак. Мужыкі запатрабавалі скрыню гарэлкі. Як толькі бацьку закапалі, маці напілася. Сядзіць вясёлая. А я плачу… Ад усяго і цяпер слёзы льюцца… Родная маці… яна мяне нарадзіла… Найраднейшы чалавек павінен быць… Як толькі я з’ехала, хату яна прадала, а хлеў спаліла, каб страхоўку атрымаць, і прыехала да мяне ў горад. Тут знайшла сабе іншага… Хутка знайшла… І ён сына з нявесткай выгнаў, а ёй кватэру адпісаў. Яна мужчын прынаджвала, нешта ведала… варажыла…