- Можаце, вось вашы паперы. Толькі маё кіраўніцтва прыняло рашэнне адправіць мяне з вамі ў якасці суправаджатага. Не так спакойна ў гэтым лесе, як здаецца. Мяне завуць Ягор, - беручыся за руль ровара, назваўся мужчына. - Давайце сядайце на раму, я вас з ветрыкам дакачу да станцыі.
Пад нягучныя воклічы і жарты нябачных веселуноў яны падаліся насустрач свайму будучаму лёсу, везучы ў горад апошні загад няўлоўнага генерала Вітушкі аб пераходзе ўсяго беларускага супраціву на ашчадны рэжым працы. Розным, вельмі розным было гэтае нябачнае воінства: побач з ідэйнымі, гатовымі скласці свае галовы за будучую свабоду Радзімы байцамі былі і іншыя, далёкія і ад ідэй, і ад маралі. Агенты СД, нямецкай ваеннай разведкі, паліцаі ды і проста пакрыўджаныя Саветамі і вайной людзі, людзі, якія пераступілі нейкую нябачную рысу, пасля чаго вярнуцца ў звыклы для чалавека свет было ўжо амаль немагчыма. Пазней усіх іх назавуць безаблічным словам калабаранты. А пакуль ніхто з іх, уключаючы самога генерала, не ведаў, што ўся агентурная сетка Абвера з падачы любімца Канарыса Рэйнхарда Гелена яшчэ з зімы сорак пятага года паступова перайшла пад амерыканскае камандаванне і фінансаванне. Дружба былых саюзнікаў, як і прадказвалі многія разумныя людзі, вельмі хутка скончылася. Ды і як ёй было не скончыцца, калі з аднаго і другога боку з-пад масак добразычлівасці тырчалі воўчыя іклы. Паспешліва на старыя дрэўкі нацягваліся сцягі новай барацьбы. Але да яе былі гатовыя не ўсе.
13
Памінкі па Сапліцу былі нядоўгімі, дзень выпаў будзёны, і народ, трохі пасядзеўшы, паўзгадваўшы, паплакаўшы, пачаў раз’язджацца. Хутка за сталом засталіся толькі Казімір, яго тры сыны, жонка Паліна, Стэфа са Скаргам і яшчэ трое моцна п’яных мужыкоў з суседняй выміраючай вёскі.
- Моцным гаспадаром быў твой бацька, - хістаючыся, падняўся з лавы адзін з іх, - для зямлі ні сябе, ні іншых не шкадаваў. Многія нашы калгаснікі, якія зла яму жадалі, зайздросцілі яму. За ўсё зайздросцілі. За тое, што ў калгас не пайшоў, зямлі сваёй не аддаў, ды і за ўсё іншае, - мужык махнуў рукой, абвёў усіх мутнымі вачыма, - і мой бацька таксама не любіў нябожчыка...
- Ну а чаго ж ты тады на яго падворку яго гарэлку п’еш? - гучна і выразна спытаў Скарга.
- А ты хто такі? Мы цябе не ведаем, - заступіўся за яго каржакаваты дзядзька з пачарнелым ад «чарніла» тварам. - Ты гэта, Фёдар, працягвай казаць, а то тут некаторыя...
- Усё, мужыкі, памянулі дзеда - і пара па хатах, а то, я гляджу, вы ўжо не супраць і на кулачкі ўстаць, - Паліна бесцырымонна ўзяла за каўнер дваіх і выштурхала з двара. Трэці падаўся ўслед за імі сам.
- Гэй, памінальцы, вось вам яшчэ бутэлька - і каб я духу вашага больш сёння тут не бачыла.
- Ну а вы, мужыкі, чаго, хвасты падціснуўшы, сядзіце? - спытала Стэфа.
- І дзякуй Богу, што сядзяць. З п’янымі ў нас заўсёды бабы разбіраюцца, а калі мужык з мужыком - усё мардабоем і панажоўшчынай заканчваецца. Тым, - Паліна матлянула галавой на ўжо зачыненыя вароты, - без розніцы, што дровы секчы, што людзей.
Жанчыны пачалі прыбіраць са стала, дзеці разбіраць сталы і навес. Мужчыны, захапіўшы бутэльку, падняліся ў верхні дом.
- Ну і добра, што Стэфка вырашыла замуж выйсці, пара ўжо. Адна, безгаспадарная ў Мінску, гэтакае дабром не канчаецца. Мужчына ты з выгляду моцны. Чым займаешся?
- Служу.
- Іншага адказу і не чакаў, у іх усе там служывыя. Толькі служба сёння
- дохлая справа, сям’ю асабліва не пратрымаеш. І пашаны ніякай, іншы хто яшчэ ў метро і на спіну плюнуць наравіць, асабліва міліцыянерам, сам бачыў. Хоць гэта як каму. За сябе я табе так скажу: служба - гэта не маё. Не магу я, каб нада мной нехта стаяў, напэўна, бацька так выхаваў. Я сам сабе галава. Вунь бачыш - усё, што вакол, усё маё. І майму роду заўсёды належала. Слухай, Вячаслаў, а ты ведаеш, продкі нашы па-суседску Міцкевічам морды білі. А потым судзіліся ледзь не да смерці. Якраз з тымі самымі Міцкевічамі. Адам іх знакаміты тут недалёка нарадзіўся ў фальварку Завоссе ад беднага шляхціца і багатай габрэйкі. А памёр гэты Адам у Стамбуле ад халеры, збіраючы добраахвотнікаў для вайны з Расіяй на баку ангельцаў, тады нейкая чарговая вайна за Крым ішла... Ды ну іх, гэтых Міцкевічаў, хоць «Пана Тадэвуша» на памяць і па-беларуску, і папольску ведаю, - Казімір замоўк, як быццам абдумваючы нешта вельмі важнае. - Слухай, ты ж мне амаль швагер, то бок радня, пры тым не такая ўжо і далёкая. Табе можна давяраць?
- Давер - справа слізкая, тым больш чужому, незнаёмаму чалавеку...
- Які ж ты чужы, калі ты жаніх маёй сястры? Жаніх - гэта ж ужо зусім блізка да шлюбу. У некаторых сем’ях, калі ксёндз блаславіў, маладым і спаць разам дазваляюць. Хоць сёння ўжо мала хто і на традыцыі, і на забароны глядзіць. Мы вунь з Полькай на сёмым месяцы бралі шлюб. Летам не было калі, працы безліч, вось да восені і дацягнулі. Ці ты вырашыў дзеўцы галаву пакруціць-пакруціць - і кінуць? Тады б ты лепш да нас сёння не прыязджаў.