Я прыехаў сюды на хаўтуры бабулi.
Якое дзiўнае, гiстарычнае жыцьцё! Дзяцiнства ў нябеднай сям'i, грамадзянская вайна, падчас якой яны ратавалi ад "белых" адвечна скрайнiх у Расеi жыдоў. Затым шлюб з чырвоным камандзерам i жыцьцё ў Крамлi. Сузiраньне ранiшнiх шпацыраў "жывога бога" i мярзотны страх пры вiтаньнi з жонкамi рэпрэсаваных афiцэраў. Вайна. Эвакуацыя. I нарэшце, сустрэча з адэскiм лахамiднiкам, як яна яго называла, Анатолем Бартосiкам, маiм дзедам, якi ў такi неамурны час адбiў у баявога генэрала жонку. Мая дзiцячая памяць захавала прыгожы твар чалавека, "адэсiта" паводле нацыянальнасьцi. Такiх пазнаюць без зазiраньня ў пашпарт.
Перад сьмерцю бабуля пераглядала свой лёс, адбiты ў мностве старых здымкаў, i ставiла пад iмi нашы iмёны, разьвiтваючыся з намi назаўсёды. Яна так i ня ўбачыла мяне "пуцёвым" чалавекам...
Мы йшлi па горадзе, якi сваёй сталiнскай манумэнтальнасьцю так нагадвае Менск. Мы йшлi маiмi дзiцячымi вулiцамi паўз сквэры, дзе так добра гуляецца ў вайну, праз двары, у якiх так дарэчы гучаў бы Бэрнэс. Мы йшлi па савецкiх вулiцах, па якiх хораша шпацыраваць кампанiяй, дзе гукi тваiх струнаў нiкому не замiнаюць, дзе вiно выключна "з гарла", а размовы выключна пра былое. Не, у Менску так не гуляецца. Той "не потерпит" бруду памiж сваiмi фасадамi.
Дзiўна, я йшоў не гаспадаром, якi вярнуўся нарэшце, а ўсяго толькi госьцем. Хай чаканым i жаданым, але ўсяго толькi госьцем. Празь некалькi дзён мяне апануе сьверб — шукаць беларускiя радыёхвалi i хоць нейкiя весткi адтуль. Адкуль? З маёй... краiны.
Так мы становiмся рознымi. Хоць размаўляем (пакуль што?) на адной мове, але размовы iншыя, праблемы iнакшыя. Расейцы выбралi "пэпсi" i цяпер зарабляюць, каб спатолiць смагу, не жадаючы дзялiцца з тымi, хто выбраў iхны рубель. Ня час рабiць прагнозы, дзе будзе лепей. Добра ўжо тое, што мы самi вырашаем, што для нас гэтае "лепей". А таму не чапайце "нашага правасхадзiцельства".
Надмагiльныя помнiкi з маiм прозьвiшчам. Нiколi ня бачыў, i вось нарэшце...
Якое глупства, што пра сьмерць лепш ня думаць. Што за зьнявага такой велiчнай i мудрай зьявы? Пра сьмерць думаць варта. Гэтыя думкi цьвярозяць i ўздымаюць цану жыцьця. I не пазбаўляюць, а яшчэ больш надзяляюць яго сэнсам. Час, канец якога адчуваецца фiзычна, пачынае ўсё больш пражывацца, а не мiнаць.
Дык вось, значыць, як гэта будзе выглядаць! Цiкава толькi, дзе? Ну, вядома ж, хацелася б на Радзiме. Але на якой такой Радзiме? На той зямлi, дзе не нарадзiўся нi геаграфiчна, нi часава, нi нацыянальна? На той, дзе продкi як з польскага бацькавага, так i з расейскага матчынага боку, магчыма, лiлi сваю кроў, а можа й клалi галовы зусiм не з абарончымi мэтамi? На той, якую не выбiраюць? Якая сама цябе выбера й народзiць у табе надзею на ўласную патрэбнасьць ёй.
А ўсё ж прыемнае слова "Захад". Як прыемна й тое, што яно нейкiм чынам стасуецца з нашаю мэтай. Мы на ўсiх хуткасьцях iмчым у Беларусь. У тым баку, як сымбаль, — чыстае неба.
На мяжы чарга. Некалi таксама няўтульна й дзiка выглядаў беларуска-лiтоўскi кардон. "Амэрыканiсты" расейскi мытнiк ну нiяк ня можа хоць чым-небудзь не адзначыцца ў нашай памяцi.
— Белорусы? И без наркотиков?
— И даже без оружия, начальник. Удивительно, не правда ли?
Ну ўсё! Нарэшце! Нейкая лёгкасьць, ад якой цягне рабiць глупствы цi жартаваць, няхай i няўдала. Тут зразумеюць. Тут яно самае. Сэрца, незалежны ад нас баромэтар, выдае хваляваньне, i я ў разьлiку зь лiтоўцам. Ну вось i Белiца пайшла.
Ды што такое?! Суботнi вечар. Цудоўнае надвор'е. I пустата. Яна асаблiва адчуваецца пасьля вiрлiвых i агнiстых вулiц Варонежу. Менавiта такую карцiнку я i ўяўляў сабе ў фатальным для гэтага краю красавiку 1986 году, будучы далёка ад гэтага месца. Н-н-да. Месца для скананьня, сапраўды — што трэба. Але нiчога. Ажывiм.
Галоўнае — мы дома.
Бясконцая гара
Памятаю, нехта казаў, што ўсё самае значнае й цiкавае звычайна канцэнтруецца ў сталiцах. Напэўна, той нехта быў не беларус. Бо беларус, нават самы савецкi, ведае, што госьця свайго цi то з Арбату, цi то з Манмартру трэба везьцi ў Мiр, Нясьвiж цi Белавескую пушчу. Адным словам, далей ад Менскай кальцавой дарогi. Туды, дзе яшчэ нешта захавалася. I мне таксама з надыходам лета карціць часьцей прарываць тое кола.
А куды накiравацца вандроўнiку, як не на самую высокую кропку краiны. У Беларусi гэта Сьвятая гара. Зь лiтаратуры я даведаўся, што вышыня яе 345 мэтраў над узроўнем мора. Што ў 1958-м яе перайменавалi ў гару Дзяржынскую. I што ўвогуле знайсьцi яе даволi няпроста, нягледзячы на тое, што знаходзiцца яна ўсяго за 30 кiлямэтраў ад сталiцы. Сябры яшчэ болей напусьцiлi туману. Ад адных я чуў, што гэта амаль беларускi Эвэрэст, вяршыня якога патанае ў шэрым крывiцкiм небе. Iншыя ж казалi, што вышэйшая кропка не абавязкова павiнна мець выразныя схiлы й крутыя ўздымы. Але ўсё гэта толькi распальвала маю цiкавасьць.