Я зразумеў сваю рэакцыю на родны акцэнт. У адрозьненьне ад каўкаскага, цi якога iншага, наш акцэнт больш гаворыць пра моўную мёртвасьць чым пра жыцьцё. У iм няма абаяльнасьцi iншаземства. Нiхто б не зьдзiвiўся, перайдзi абхазец на мову продкаў. Гэтым ён i адрозьнiваецца ад сваiх спадарожнiкаў. Беларускую мову зь iхных вуснаў пры ўсёй маёй фантазii ўявiць не магу. Але затое мой слых цешыць любы чужынскi акцэнт у беларускай мове, як факт мiжнароднага прызнаньня. Вымаўленае расейцам «чяму» цi палякам «калi ўаска» адразу мяняюць адносiны да суразмоўцы ў цяплейшы бок. Вось толькi не магу ўзгадаць, як гучыць мая мова з вуснаў немца або француза. Як не магу зразумець таксама дыпляматаў з братняга Захаду — чаму яны не адкрылi гэткi маленькi дыпляматычны трук. Адное толькi «спадар прэзыдэнт» гучала б не слабей за любую ноту. Але гэта iх праблемы.
Дзень мовы
Калi б ня тая сустрэча, я б, можа, i не згадаў, што 2-га сьнежня ў нас ня просты дзень, а Дзень без чужога слова. Тым больш, што правесьцi яго я павiнен быў у самых неспрыяльных умовах. А менавiта ў засьнежаным Віцебску, куды мяне запрасiлi з канцэртам.
Зьняўшы нумар зь вiдам на мясцовую мэрыю, я накiраваўся ў рэстарацыю, каб падсiлкаваца ды разам з тым нагадаць тутэйшым афiцыянткам пра сёньняшнюю наяўнасьць у iхным гасьцiнным горадзе хаця б аднаго аматара чыста беларускiх страваў i гукаў.
Цэнтравы кабак абласнога цэнтру толькi зачынаў свой "гудзёж". Нядбайна размаляваны папяровы плякат паведамляў, што рэстарану споўнiлася 25. Цыгарэтны дым яшчэ не пасьпеў ператварыцца ў сiнi туман, пра якi лянiва сьпявалi музыкi, яшчэ магчыма было адшукаць столiк з чыстым абрусам, яшчэ захоўвалася надзея на спакойную вячэру без душэўных знаёмстваў i пытаньняў — цi бываў я за Ўралам. Хуценька замовiўшы нешта, я са злоснай цiкавасьцю пачаў разглядаць публiку. Тыповы набор пэрсанажаў часопiса "Вожык" за 73 год. Кнырападобныя заўмагi-кавалеры падлiвалi водачку сваiм мадамам, таксама якiм-небудзь таваразнаўкам. Каб пасьля, натрэскаўшыся эскалёпаў, трэсьцi потнымi целясамi пад завываньнi чырвонамордага, валасатага салiста, якi вiдавочна забыўся надзець клёшы й чырвоную кашулю. Гэта ў iх называецца — весела правадзiць урэмя. Не разумею — як iх дасюль ня выверне ад гэтага вясельля, якое за дваццаць пяць гадоў не зьмянiла анi мэню страваў, анi iнтэр'еру сьценаў, хiба толькi крыху абнавiўся рэпэртуар ВIА.
Пачытаць газэту не атрымалася. Я выразна адчуваў нечы погляд. Праз два столiкi ад мяне сядзеў мой колiшнi камузвода. Нiчога не заставалася, як, выдаўшы на твары ўсьмешку радасьцi й намагаючыся згадаць ягонае iмя, запрасiць яго шырокiм жэстам за свой столiк. З горыччу разумеючы, што ста грамамi сустрэча баявых сяброў не завершыцца. Рэстаранны ансамбаль, нiбы на заказ, зацягнуў "Здравствуй, чужая мiлая".
Маёй моўнай арыентацыi сяржант зьдзiвiўся не адразу. Толькi пасьля чаркi "за сустрэчу". Ён удумлiва таропiўся, пакуль ня выбухнуў: "Ну, Мiцька, ты даеш. Як, бляха, па Беларускiм тэлябачаньнi. Толькi яшчэ больш непанятна. I многа там у Мінску вас такiх?" "Толькi лепшыя людзi раёну". "Ага, каб усiм на зло". "А, можа, на дабро?" "А, можа, на дабро. Давай, Мiця, за дабро". I перакулiў кiлiшак. А мяне, чамусьцi, усё больш прабiраў сорам за тое, што я не магу прыгадаць, як жа ягонае iмя. Зрэшты, я ўсё больш быў рады гэтай сустрэчы. Якая выразна дала мне адчуць прамiнулыя з часоў савецкага войска дзесяць гадоў.
Пад ягоныя скаргi на хрэновую долю, я быццам упершыню ўсьвядомiў, што мы былi прызваныя з адной зямлi. I амаль апошнiя, каго пасьпела загрэбсьцi савецкае войска. Яшчэ да нашага вяртаньня ў Беларусь, краiна, якой мы прысягалi на вернасьць, пачала iмклiва развальвацца. Першымi, не чакаючы дзембеля, на радзiму йрванулi прыбалты. Мы зайздросьцiлi iм, некаторыя зларадна прадракалi ўцекачам наручнiкi й дысбаты. Але чаму нiкому з нас у галаву не прыходзiла думка, што й нам ёсьць куды вяртацца. Прычым не ўцекачамi, а чаканымi дзецьмi. Недарэчна адарванымi на два гады дзеля будаўнiцтва валагодзкага КаГэБэ.