— Дзень жа. Хто ўдзень спіць? — Аляксею чамусьці захацелася адвесіць шырму: паглядзі, калі не верыш. Зноў кальнула прыкрасць: не давярае...
Некалькі разоў Аляксей асцярожна, здалёку, спрабаваў дазнацца ў Якімава, ці не мае ён сувязі з партызанамі. Уладзімір ухіляўся ад якога пэўнага адказу, пераводзіў гутарку на што-небудзь пабочнае. Аляксей і так і гэтак меркаваў. Звязаны — не, не звязаны. Радыёстанцыя? Дык жа на полі, у лесе ўсяго валялася — і зброі, і амуніцыі рознай... Гэтыя развагі нібыта і апраўдвалі Якімава, тым не менш не супакойвалі Аляксея. Да яго не-не ды і вярталася думка: «Няўжо ён не пераканаўся, што мне можна давяраць? Я ж сказаў яму пра групу...»
Хвіліну Якімаў сядзеў моўчкі, нібы адпачываў. Зварухнуўся, зняў шапку.
— Ты нікога да сябе не чакаеш? — спытаў стрымана, а сам наставіў на Аляксея вострыя вочы.
Аляксей здзівіўся:
— Каго мне чакаць?
- Ну, мала каго!.. Магчыма, у госці хто прыйдзе? — Відаць было, што душу яго тарнавала нейкая ўзбуджанасць, якую ён стараўся схаваць.
— Якія госці? Што ты выдумляеш?
— Тады слухай уважліва. Можа здарыцца, што да цябе прыйдуць і скажуць: «Камбрыг Белых». Ты адкажы адно слова: «Свярдлоў».
— Хто прыйдзе? Растлумач толкам.— Аляксею было ніякавата ад яго насцярожанай загадкавасці. Што ён — як з дзіцёнкам: у жмуркі гуляе.
— Калі прыйдуць, тады і растлумачаць,— адказаў Уладзімір грубавата і паўтарыў: — Можа здарыцца, што прыйдуць, можа не. Май гэта на ўвазе.— Яго прадаўгаваты сумны твар выгдядаў не па гадах старым і змарнелым.— А цяпер я табе вось гэта перадам.— Ён дастаў з унутранай кішэні пінжака складзеную сінюю паперку.— Прачытай.
Аляксей разгарнуў яе, і позірк адразу схапіў: «Вести с Советской Родины». Вочы шпарка, прагавіта пабеглі па радках. Лістоўка расказвала аб разгроме гітлераўцаў у Сталінградзе. Ён прачытаў яе раз, другі.
— Цяпер мне ўсё ясна: ты звязаны з партызанамі. Лістоўку на полі не знойдзеш. — Схапіў Уладзіміра за плячо, сціснуў пальцы. — Скажы, звязаны? Чаму не прызнаешся?
— Алёша, цяпер ты чалавек, можна сказаць, ваенны. — Уладзімір устаў.— Дык сам ведаеш: у ваенных дысцыпліна, загад. Так вось, Алёша.
Дзіўная рэч адбылася з Аляксеем: нібыта ён сапраўды знайшоў у сабе апраўданне Якімаву. Яму давала ўцеху: «Ты чалавек ваенны».
— Там напісана: «Прачытай і перадай другому». Ясна? Я пайшоў.— Так жа імкліва, як і з’явіўся, Уладзімір пакінуў хату.
Вецер за акном моцным парывам ударыў у шыбы. Яны затрымцелі, тужліва задзынкалі. На сцяне паміж зашклёнымі рамкамі з фатаграфіямі, мерна чэкаючы, адлічваў час стары гадзіннік у цёмным драўляным корпусе, з цыферблатам рымскімі лічбамі.
Аляксей задумаўся: «Дысцыпліна, загад... Які загад?»
Праз многа гадоў Аляксей Пятровіч знайшоў у архіве запіскі Якімава, і толькі тады яму адкрылася, пра які загад гаварыў Уладзімір. Ён, нямецкі служачы, падпольшчык па клічцы «Воран», пісаў свайму камандзіру «Арлу» данясенні, у якіх паведамляў пра рух варожых воінскіх эшалонаў, перавозку танкаў, артылерыі, жывой сілы гітлераўцаў. Была сярод тых данясенняў запіска, у якой «Воран» прасіў «Арла», каб той дазволіў яму пайсці ў партызанскі атрад. Тлумачыў, што жыць у вёсцы робіцца немагчымым: і вяскоўцы сталі яго, «бобіка», адкрыта ненавідзець, падкідваць запіскі, што заб’юць, і гітлераўцы падазраваць пачалі. «Арол» загадваў узмацніць пільнасць, трымацца да апошняй магчымасці, бо справа, якую робіць «Воран», мае выключнае значэнне. «Маскіруйся, — пісаў,— як толькі мо-жаш: але зберагай сябе для гэтай работы да канца». А пацсі ў лес дазваляў пры ўмове, калі будзе пакінута замена... Гэтая запіска раскрывала сакрэт загадкавых тых слоў: «Камбрыг Белых» — «Свярдлоў». Пароль і водзыў. На выпадак правалу «Ворана». Значыць, ён паведаміў ужо «Арлу», да каго тады на сувязь прыходзіць, каго замест сябе рыхтаваў.
Калі Якімаў выйшаў, Аляксей яшчэ раз перачытаў лістоўку. Якая перамога!.. Трэба неадкладна збіраць групу. Прачытаць разам, перапісаць і распаўсюдзіць у вёсцы. Вось будзе свята!..
Вера апавясціла ўсіх, і ўвечары яны сабраліся. Аляксей кожнага, як толькі той уваходзіў у хату, сустракаў нястрымна-радасным воклічам:
— Перамога! — і ўскідваў, трос над галавою лістоўкай. Шэра-блакітныя вочы яго гарэлі.
Лістоўку ён чытаў так, як некалі ў школе іхні гісторык Бахановіч расказваў пра перамогу Кутузава над Напалеонам: кожнае слова вымаўляў — нібы чаканіў. Але было ў гэтым чытанні не столькі ўзнёслага, пафаснага, колькі таго глыбінна-ўзрушлівага сардэчнага пачуцця, з якім ён чытаў сваю клятву.
Потым лістоўку перачытвалі ўголас Юрка і Тоня. I кожны з іх на заканчэнне з нястрымнай юначай радасцю і захапленнем, ледзь не падскокваючы на крэсле, усклікваў: