— Перамога!.. Перамога!..
— Цяпер пакоціцца! А, хлопцы? — Аляксей, калі быў чым моцна ўзрушаны, і хлопцаў і дзяўчат называў хлопцамі.— Цяпер Чырвоная Армія турне фашыстаў, а нам тут трэба... А, хлопцы?..— Ён не сказаў, што іменна зараз трэба ім рабіць, бо канкрэтна сам яшчэ не ведаў. Адным быў гарачкавата перапоўнены і наструнены: тым няўмольным непахісным сэнсам, які ўтрымліваўся ў кароткім, але моцным слове: трэба.
— Давайце клас, дзе спяць фрыцы, уначы закідаем гранатамі! — Юрка таўхануў локцем Аляксея, з якім сядзеў побач.— Давайце! Дакуль мы будзем хаваць свае гранаты? Заржавеюць жа.— Ён паварочваўся то да аднаго, то да другога і тараторыў як заведзены: — Заржавеюць жа!.. Заржавеюць!..
Спачатку ўсе, паддаўшыся гарачай імпульсіўнай узбуджанасці, падтрымалі Юрку: правільна, гранатамі у асінае гняздо! А то прыгрэлася набрыдзь у цёплых класах іхняй роднай школы, а яны — падпольшчыкі, называецца! — дружна палаюць іх цішком, з аглядкай, пагрозяць кулакамі ў той бок, і на тым усё. Цяпер — не, пастаў час лінуць кіпеню ў логавішча фашыстоўскіх прыблуд.
Але калі сталі разважаць, як практычна гэта зрабіць, запал іх пакрысе пачаў астываць. Як? Мусіць, ніяк. 3а добрых сорак метраў школа абнесена высокай згароджай з калючага дроту. Паспрабуй шпурні цераз яе гранату так, каб дакінуць да будыніны і яшчэ ў акно нацэліць! Пралезці праз агароджу? Дрот густа нацягнуты, і на ім розныя бляшанкі папавешаны. Чуць зачапіўся адзежынай за дрот — яны і задзынькалі, затарабанілі. А на вартавой вышцы — пражэктар, кулямёт... Не, аніяк.
Гэтая горкая рэальнасць прывяла ўсіх у цяжкі стан паныласці. Пачуццё бяссілля навалілася гнётам, абрынулася жорсткай крыўдай. У марозным акне свяціў месяц. Цьмяна гарэла лямпа, падвешаная за драціну да бэлькі пасярэдзіне хаты. Святло месяца і лямпы, зліваючыся ў адно, поўнілі хату жаўтлявай празрыстасцю. Юрка сядзеў тварам да акна і калі гаварыў, белыя зубы яго блішчалі і — як выскальваліся. Аляксею тады здавалася ў яго твары як бы штосьці ўладарнае і грозна-рашучае. У нейкі момант яму падумалася: «Можа, і я цяпер так выглядаю?» Як ні дзіўна, але гэтага яму і захацелася раптам. А як жа, менавіта вось такім і павінен быць камандзір групы!.. Уладарным і грозна-рашучым... Ён сам яшчэ не заўважаў, што ўнутраная сабранасць, раней не характэрныя для яго строгасць і катэгарычнасць апошнім часам спадарожнічалі яму.
Аляксей сядзеў, увесь як у кулак сабраны.
— Аднак жа лістоўка павінна неадкладна пачаць дзейнічаць.— Ён сказаў, а сам яшчэ падумаў: «Гранаты б у вокны ім, гранаты».— Давайце перапішам яе і папрыклейваем каля калодзежаў. Толькі ўсім пісаць трэба з нахілам у левы бок. Каб почырк не пазнаць было.
Наперапісвалі кожны па два экземпляры. Размеркавалі, каму каля якіх калодзежаў расклейваць.
— А гэтую куды? — Аляксеева пытанне ўсіх, і яго самога, як бы застала знянацку. Сапраўды, куды? Пераглянуліся, скіравалі позіркі да Аляксея.
— Давай яе мне, я злётаю на Дзедаўку і прыклею да весніц Асцюка. — Сяргей працягнуў руку да лістоўкі, але Аляксей не аддаваў яе, нешта раздумваў.— Давай, от радасці будзе старасту! Ха-ха-ха! — Ён засмяяўся сваім нягучным гартанным рогатам, пляснуў далонь аб далонь.
— Во-во, на пасёлак жа таксама неабходна занесці лістоўку. Дык няхай там стараста першы ёю парадуецца,— горача падтрымала Сяргея Вера.— I я пайду з Сярожам, удваіх надзейней. Пабачым каго падазронага — я Сярожу пад ручку: закаханыя!.. А што, чым не пара?
— А можа, Ката лепш усцешым? — няўпэўнена, быццам не дадумаўшы яшчэ нечага да канца, нешта ў самога сябе пытаючы, сказаў Міша.— На вяселлі.
Паліцэйскі па вулічнай мянушцы Кот, які разам з немцамі ахоўваў чыгунку, жаніўся, і назаўтра мелася адбыцца яго вяселле.
— Сапраўды, вось здорава было б! — зноў узгарэўся Юрка.— Я прывяжу яе да каменьчыка, і толькі Кот на «горка» памкнецца, каб лізнуць сваю каціху, а тут шыба: «Дзын!» — Юрка гаварыў так, быццам усе ўжо дружна пагадзіліся з яго планам і ніякай іншай размовы быць не можа.— Пакуль ачомаюцца госцейкі — мой і след прастыў. Панятна?
— Памяўкае коцік на сваім вяселлі, от памяўкае! — засмяялася Тоня. I ўсе падхапілі яе смех, смяяліся ўцешна, задорна і бурна. На хвіліну як бы пазбыліся адказнасці і небяспекі, што падсцерагала іх на кожным кроку.
— Не, паслухайце,— загаварыў Міша, калі хваля смеху схлынула.— На каравай падкінем Кату. Мая бабка Матруна збіраецца на вяселле. Яна, кажа, ба́біла яго — прымала на гэты свет. Сёння пад вечар на каравай «унуку» ўзяла з-за іконы і завязала ў хусцінку дзве траячкі. А хусцінку паклала ў кішэню святочнай плюшавай жакеткі. Грошы ніхто не разгортвае, калі кідае на каравайную талерку. «На шчасце маладым» і — кідзель! Даходзіць? - Міша зрабіў паўзу і працягваў: — Не разгортваюць, дык хто разбярэцца, што за сіняя паперка складзена — траячка ці лістоўка. Зноў жа, пасля, як прачытаюць наша партызанскае «віншаванне» паліцаю,— хто на старую жанчыну падумае? Амаль сляпая, глухая, ледзь ногі перастаўляе... Даходзіць?.. Раніцай пайду да бабкі вады ёй прынесці, дроў насекчы. Яна адвернецца з хаты сыпнуць якой мякіны курам, загамоніцца з імі: «Цы-ыпачкі мае, цы-ы-пачкі», а я ў хату і лістоўку замест грошай — у насоўку!..