Вера зрабіла спалоханыя вочы:
— Ты што? Гэтую песню нельга.
— Чаму?
— Яна ж называецца «Яўрэйская камсамольская».
Паліцай збянтэжыўся.
Перад вайной песня была дужа папулярная. Яе спявалі ўсюды: з эстрады, на вуліцы, на вечарынках. Пад яе мелодыю азартна танцавалі факстрот.
— Але ж у яе словах нічога няма ні пра яўрэяў, ні пра камсамол,— хвіліну падумаўшы, зазначыў Яшка.— Перад вайной мы яе называлі проста «На рыбалцы».
— Дык можна спяваць? — Верыны вочы хітра звузіліся.
Яшка зноў паправіў кабуру.
— Спявайце, пакуль новыя сучасныя песні будуць створаны. Але... самі разумееце, дазволу я вам не даваў. Ну, аўфвідэрзейн.
— Куды ж ты? А сам сказаў — паспяваем! — Тоня пасунулася бліжэй да Веры, вызваляючы яму месца на канапе. — Садзіся, Яша. Мы ж і сышліся, каб пайграць, паспяваць, а тут — і ты.
— А вы не баіцеся так вось збірацца? — Вострыя віжлівыя вочы ледзь-ледзь звузіліся.
— Каго? — з прытворна-прастадушнай усмешкай паціснуў плячамі Аляксей.
— Сталінскіх бандытаў. Мы тут мірна бяседуем, а яны, можа, цікуюць з-за вуглоў.— Яшка паглядзеў на кожнага паасобку і — як надзеў на круглы скуласты твар маску ўсмешку.— Не бо-ойцеся, хата ахоўваецца. За дзвярамі вунь — ардынарац мой, каля акна і веснічак таксама стаяць вартавыя...
Тоня ажно падскочыла на канапе:
— Ого!.. Пакінь хоць аднаго нам, калі паедзеш!
— Чаго захацела! — Змушаная Яшкава ўсмешка зрабілася весялейшая.— Калі не за яго,— паказаў ён вачамі на Мішу,— а за мяне выйдзеш замуж, як вока будуць ахоўваць цябе... Зайздрошчу я вам, а тут — служба... Аўфвідэрзэйн!..— Яшка галантна кіўнуў дзяўчатам галавой, заліхвацкі ляпнуў абцасамі і знік за дзвярамі.
У хаце на хвіліну ўсталявалася цяжкае, прыкрае маўчанне.
— «Над рекою, над водой плавал месяц золотой»,— раптам гучна зацягнула Вера.— А што? Ёсць дазвол... Слу-уж-ба... Цьфу, паганец! — Яна плюнула ў бок дзвярэй і заспявала яшчэ гучней: — «Не меня ли ты ласкала, называла милый мой?»
Песня брала за сэрца.
— Гэта, хлопцы, добра, што ён заскочыў да нас.— Рыпнулі масніцы. Ад узрушанасці Аляксей захадзіў па хаце. — Калі што — ні пра якую лістоўку мы ведаць не ведаем. Вечарынку ладзілі, сам начальнік паліцыі бачыў, заязджаў да нас. Разыходзімся, хлопцы,— і за справу.
Міша рэзка ўстаў.
— I добра, і пагана. От праклятая паліцыя, кругом ад яе шкода! Хлопцы непадстрыжаныя засталіся.—Неўгамонны Міша блазнаваў. А сам у тую мінуту нібыта пасуровеў і пасталеў.
Вёску залівала млявае малочнае святло месяца.
Навіна, якую паведала лістоўка, маланкай разляцелася па людзях, не абмінула ніводнай хаты. Такая грандыёзная перамога Чырвонай Арміі на Волзе! Гэта ж нашы бацькі, браты, сыны перамагаюць!.. Глыбока ўзрушыліся людзі, запаветныя думкі іх і неспакойныя трывожныя сэрцы.
А тым часам па вёсцы кацілася таксама пагалоска: партызаны, якія прынеслі лістоўку, і ў Ката ж на вяселлі былі. Часам бывае так: побач з вялікім, важным жыве і недарэчнае, смешнае.
Пасля вяселля Кот на сваю здрадніцкую службу не пайшоў — захварэў. А праз тыдзень школьная старажыха Кузьмініха, якая жыла ў бакавушцы-прыбудове да школы, расказвала на вуліцы: немцы дужа адлупцавалі яго. Прывялі ў школу і так дубасілі, так дубасілі! Чаму вярнуў «ганаровую» белую павязку? Кузьмініха гаварыла, што ён вішчаў як свіння, зашчаміўшыся ў плоце.
3 тых пор вяскоўцы, калі трэба было жартам прыпужнуць каго, падсмешліва казалі: «Будзе табе, як таму Кату пасля вяселля».
БАШМАК
Здаралася, што падпольшчыкам спрыялі часам зусім непрадбачаныя выпадкі, якія яны навучыліся ўзважваць як след і выкарыстоўваць.
Уначы прайшоў ціхі, цёплы з туманком, як летні, дождж. Ён сагнаў апошні снег, які затрымліваўся ў нізінах, у прыцененых ад сонечных промняў мясцінах. Сонца, узабраўшыся на неба вышэй, прыгравала, сушыла зямлю.
Апоўдні Аляксей з Мішам паехалі на станцыю Салтнаўка, каб раздабыць солі. Улетку сорак першага года там згарэў склад сельпо, і цяпер людзі на пажарышчы з горам папалам адкопвалі змешаную з зямлёй абгарэлую соль. Склад быў недалёка ад тупіковага пуці, на так званай таварнай рамцы. Сабраўшы ў мяшок, што можна было накалупаць, яны ўжо збіраліся ехаць дадому, як Аляксей раптам таўхануў Мішу пад локаць: