— Глядзі! — кіўнуў у бок паўразваленага цаглянага падмурка. Выгляд яго адразу стаў настолькі ўзрушаны, быццам ён угледзеў штосьці такое, што доўга прагна шукаў і нарэшце знайшоў. 3-пад друзу вытыркаўся тармазны башмак, які кладуць на рэйку, каб спыніць рух вагона.
Паблізу нікога не было, і башмак у адзін момант апынуўся на возе пад сенам. Тады хлопцы яшчэ толкам не ўсведамлялі, як яны з ім абыдуцца. Але нейкая гарачая інтуіцыя падказала: бярыце!
Шустры канёк тупаў борзда, а Міша ўсё тузаў і тузаў лейцы, каб наддаваў хады, каб хутчэй прыехаць і схаваць сваю знаходку. Яны, аціхшы ад першага ўражання, ужо ведалі, навошта гэтая няхітрая рэч, якую сам лёс паслаў, трэба ім. Узіраліся па дарозе наперад, ці не пакажацца хто насустрач, а то, бывае, паліцыя перастрэне і — «Пакажыце, што пад сенам?».
Схавалі башмак у прысадах за Мішавай хатай, якая адна месцілася ў незаселеным завулку. Два дні ўсёй групай думалі, дзе будзе лепш выкарыстаць яго. Нарэшце вызначылі: на «крывой». Падысці там да чыгункі, канечне, больш небяспечна, чым у іншым месцы, — блізка ад школы. Але затое і болей шансаў, што поезд зваліцца.
«Крывой» яны называлі паварот, які заломваўся метраў за пяцьсот ад школы ў кірунку Гомеля. Там, калі поезд імчаў на вялікай хуткасці, дык з-пад колаў ажно іскры сыпаліся.
— А яны вунь як спяшаюцца са сваімі танкамі і гарматамі да фронту,— сказаў Юрка. Гэта ён прапанаваў, каб поезд абярнуць там, пад носам у гітлераўцаў, і цяпер даводзіў, што рашэнне, калі хто ў душы і сумняваецца ў ім, усё ж правільнае.— Мусіць, баяцца новага Сталінграда.
Вырашылі не адкладваць. I хмарыла якраз, не так далёка на чыгунцы відаць будзе.
На змярканні Вера гучна клікала: «дзю, дзю, дзю», «пашукала» за прысадамі парсюка, які збег з двара,— зірнула, ці няма там над мастком засады? Як добра сцямнела, хлопцы рушылі. Метраў за трыста ад чыгункі залеглі, гадзіны дзве прыслухоўваліся да кожнага шораху. На паласе адчуждэння густа шчацініўся ельнік, высаджаны для затрымання снегу, каб не перамятаў пуці,— дык там мог прытаіцца які сакрэтны пост.
Падзьмуў вецер, пачаў накрапваць дождж. Спачатку рэдкі, потым пайшоў снарней. У бок фронту, на Гомель, прамчалі два цягнікі. Адзін на «крывой» размінуўся з сустрэчным. Хлонцы нашкадавалі: каб іхні башмак стаяў — от урээаліся б адзін у аднаго!
Грукат цягнікоў сціхнуў. Аляксей з Сяргеем асцярожна пайшлі на чыгунку, у разведку. Яны памкнуліся ўжо былі вытыркнуцца з ельніку, як шэрую цемру ўздоўж палатна прашыла доўгая вогненная траса. Потым яшчэ і яшчэ. Немцы стралялі з вышкі ад школы з кулямёта. На ўсякі выпадак. Глядзіце, маўляў, мы не спім. Хлопцы счакалі, пакуль яны ўгаманіліся, і Аляксей ціха кугукнуў па-савінаму: нясіце башмак!
Паставілі яго на ўнутранай рэйцы правага, калі мець на ўвазе кірунак Жлобін — Гомель, пуці. Адышліся з паўкіламетра.
Раптам Юрка спыніўся:
— Стойце, а ці не наадварот, на левую рэйку трэба было лепш паставіць?
Ад нечаканасці ўсе збянтэжыліся: чаму там нікому не прыйшла такая думка ў галаву? Пачалі разважаць: калі так, як зрабілі, левае кола паравоза прыўзнімецца і ён, відаць, кульнецца на правы бок, з насыпу. А ім хацелася, каб на левы, каб сабою перагарадзіў другі пуць. Агарнула прыкрасць: разявы! Што цянер рабіць — назад? Але ж, вярнуцца, толькі вярнуцца...
I тут неспадзявана Аляксея ахапіў страх. Ды такі, што зледзяніў душу, скаваў, здавалася, усю яго істоту. Што, як зноў яны з кулямёта? Толькі ўзыдзеш на чыгунку, а тут — тая жудасная вогненная траса. Так і секане ў галаву, у грудзі, у жывот... Ніколі раней Аляксей так не жахаўся. Праз момант, здаецца, быў перакананы, што менавіта так і здарыцца: секане. Аднак жа неабходна было вяртацца!.. Абавязкова перакласці башмак... Можа, таму, каб хоць гэтым як заглушыць, знішчыць свой дзікі ганебны страх, ён знарок бадзёра, тонам, падобным на загад, сказаў:
— Усім вяртацца нечага, пойдзем мы з Мішам.
— Пачакайце! — усклікнуў Сяргей.— Што мы выдумляем! Усё правільна. Поезд паварочвае ўправа, а сіла інерцыі цягне яго прама. Левае кола падскочыць на башмаку, і паравоз урэжацца ў левы пуць, бо яго ж будзе імкнуць па прамой.
Апамяталіся: ну так жа! I што ім стукнула! Ад нервовага перанапружання, мусіць.
Дождж і вецер дужа ўсхадзіліся. Размоклае красавіцкае поле цягуча чаўкала пад ботамі, на іх наліпала камякамі гразь.
Хлопцы былі ўжо ў завулку, калі пачулі прыглушаны шум цягніка. Спыніліся, замерлі: ідзе!.. Пачалі прыслухоўвацца, стараючыся па гуку вызначыць яго кірунак. Аляксеева сэрца, як молат, стукала ў грудзі: здавалася — на Гомель, зараз загрыміць...