Ён не заўважыў, як з сельсавета выйшаў Лаўрэнаў і стаў у яго за спіною.
— Нашым танкам да нямецкіх — ку-ды-ы! Тыя нават скачуць, як лягушкі. Скок — і на другім баку рэчкі ці процітанкавага рова... А ў вашай вёсцы спыняюцца начаваць вайсковыя часці, якія рухаюцца на фронт?
Лаўрэнаў раўнуў:
— Ты хто? 3 якой часці?
Вайсковец, нібы яго гвазданулі па патыліцы, тузануў уніз галавой, крутнуўся.
— А?..— На міг застыў.— А што вам?
Ніхто не чакаў, што ў наступны момант ён так ірване наўцёкі.
— Стой, страляць буду! — выгукнуў Лаўрэнаў.— Стой, кажу!
Лаўрэнаў, Аляксей і Міхась Максімаў прыпусціліся за ім.
Дагналі яго далёка за складам у каноплях. Аляксей працягнуў руку, каб схапіць за каршэнь, але ўцякач павярнуўся і наводмаш рэзнуў яго кулаком па твары. 3 вачэй у Алякеея брызнулі іскры.
Калі ён ачомаўся, уцякач, як вужака, круціўся паміж Лаўрэнавым і Міхасём. Адбіваўся кулакамі, выспяткамі, хрыпеў і скрозь хрыпы вырыгваў брудную лаянку. Раптам закрычаў: «Коля, Іван, сюды, да мяне! — Мусіць, каб хоць на момант збянтэжыць сваіх праследавацеляў.— Нас тут трое!» — і адарвацца ад іх. Лаўрэнаў злаўчыўся, садануў яму кулаком пад дых. Утрох яны наваліліся на яго, заламалі рукі.
Павялі ў сельсавет. На плошчы са знямелага гурту, якому ен расказваў пра танкі, выйшла наперад старая Якіміха. Пяцёра сыноў яе былі ў Чырвонай Арміі, і яна кожны дзень, не чакаючы да двара паштальёнкі, апоўдні прыходзіла на пошту. Спакутаваную трывогай маці змушала да гэтага надзея: хоць каторы ж ды адгукнецца, прышле доўгачаканы трохкутнічак.
«Што яна надумалася?» Аляксей бачыў, як сурова насупіліся рздкія сівыя бровы над глыбокімі вочніцамі. Якіміха перахрысцілася.
— Хай даруе мне ўсявышні за гнеўнае слова. Але ж і злыдзень ты, сукін сын. Во як табе брахнёй галовы людзям тлуміць, палохаць людзей! Цьфу, брыдота!
Праз паўгадзіны Аляксей з «ліхтаром» пад вокам ішоў дадому. На небе разгаралася пажарам заходняя зара. Яна падпаліла кучаравую шэрую хмару, шырока паружовіўшы яе па краі. У шараватай ружовасці хмары было штосьці маркотнае і злавеснае.
Каля палісаднікаў дзяўчынкі гулялі ў класы. Па вуліцы, весела гікаючы і смеючыся, гойсалі навыперадкі, таўклі босымі пяткамі нагрэты за дзень пясок хлапчукі. Адзін з іх спыніўся, паглядзеў на Аляксея.
— Хі-хі,— тыцнуў пальцам,— пабі-іўся! — і прыпусціўся даганяць сябрукоў.
КЛЯТВА
Зноў, як неаднойчы было такое за доўгія гады, Аляксей Пятровіч стаяў на вясковай плошчы каля помніка генералу Пятроўскаму. Дзьмуў лёгкі цёплы ветрык. 3 прысад зрэдку злятала першае, кранутае жаўцізной лісце, ціха клалася на зямлю. Рука сама злавіла адзін ліст. Аляксей Пятровіч пазіраў на яго, задумаўся.
...Яны прыйшлі сюды такой вось парою, калі толькі пераваліла на другую палову жніўня. Пасля доўгага цяжкага бою, які грукатаў за ваколіцай, раптам усталявалася незвычайная цішыня. Такая важкая і трывожная, што, здавалася, больш ірвала душу, чым ашалела-лютыя вогненныя грымоты. А пад вечар у вёску хлынулі яны. На вуліцах затрашчалі матацыклы, загулі маторы танкаў і аўтамашын.
Аляксей хаваўся ў бліндажы, які яны выкапалі сям'ёю ў садзе. На другі дзень, калі ён вылез з бліндажа, тэхнікі і гармат у вёсцы ўжо не было, рушылі далей — на Салтанаўку, Пірэвічы. Толькі нейкая, мусіць, гаспадарчая часць асталявалася ў школе, доўгай, літарай «Г» драўлянай будыніне, што гаспадарліва месцілася на ўзгорку за чыгункай. Прасторны школьны двор запоўнілі грузавікі, фурманкі, вялікія сытыя коні з куцымі хвастамі. Аляксею, калі пабачыў тых коней, з крыўдаю і болем прыгадалася, як нядаўна яшчэ ён спяваў:
«Кони сытые, бьют копытами, встретим мы по-сталински врага».
Праз тыдзень двор апусцеў, але школа так і засталася іхнім прыстанішчам на ўвееь час акупацыі. Там размяшчаўся невялікі гарнізон, які ахоўваў чыгунку.
Першага гітлераўскага салдата Аляксей пабачыў з хаты праз акно на сваім двары. Той павольна расчыніў весніцы, зайшоў, весніцы зачыніў за сабой і зашчапіў на шчапок. На шыі ў яго вісеў аўтамат. Аляксеева маці брала пад павеццю дровы. Згледзеўшы немца, так і засталася стаяць, трымаючы ў апушчаных руках палены.
— Матка, яйка.— Гітлеравец усміхнуўся і лёгенька паляпаў рукой па аўтамаце.
Яна — як скамянела.
— Шнэль, матка, шнэль.— Усмешка не сыходзіла з твару прышэльца, а рука павярнула аўтамат так, што ён скіраваўся дулам на жанчыну.
Палены ўпалі каля яе ног. Яна таропка, але неяк няўклюдна, як спутаная, пакрочыла да сенцаў. Немец стаяў пасярод двара, расставіўшы ногі ў ботах з шырокімі халявамі, дастаў з кішэні губны гармонік і зайграў. Праз хвіліну яна вынесла ў фартуху яйкі. Ён садраў з галавы пілотку з вострым грэбнем, пераклаў у яе яйкі і зноў усміхнуўся.