I жаніліся ў нас па-свойму. Хлопцу нявесту падбіралі ў залеж-насці ад колькасці кароў, якасці воза — пасагу маладой!
Канечне, было і каханне, а як жа!
Недалёка ад маёй вёскі ля дарогі ляжыць і да сённяшняга дня крушня каменняў. Яшчэ нядаўна, бывала, калі ішлі жанчыны ў лес па ягады, старыя з прыполу вымалі каменні і шпурлялі ў горбу. Некалі адна дзяўчына з нашай вёскі не вытрымала, што яе хлапца ажанілі з другой, і ўтапілася.
— Звар'яцела! — сказалі адны.
— Гэта яе д'ябал збіў з тропу! — казалі другія.
Бедную поп нават не дазволіў пахаваць на вясковых могілках. Закапалі яе ў чыстым полі ля дарогі, і аж да 19З9 года нашы жанчыны ў яе магілку з пагардай і праклёнам шпурлялі каменнямі!
Толькі ў апошыі час людзі маёй вёскі пачалі адчуваць, што недзе ёсць яшчэ іншы свет, ім невядомы. Мне здалося, што Дануся якраз з таго свету. I мяне туды пацягнула, як расліну да сонца!
Я быў тады малады і, як кожны малады, шукаў вакол сябе штосьці лепшае: людзей, сацыяльны ўклад...
Яшчэ трэба сказаць і пра іншае.
Мы спаткаліся ў такім узросце і ў такую пару, калі гатовы былі закахацца ў чалавека, які адпавядаў нашым патрабаванням: я — ёй, яна — мне. Як толькі зарадзілася глыбокае пачуццё ў аднаго, у сілу сваіх таямнічых законаў яно вызвала такое ж самае пачуццё і ў другога. Няважна, што мы паходзілі з розных асяроддзяў і гэта рабіла нашае збліжэнне нелагічным. Хіба ў каханні заўсёды пануе логіка?
1
Пасля Данусінага прызнання я хадзіў прыбіты, сам не свой.
— Янэк! — пазвала аднойчы мяне паненка з гары, калі я браў у калодзежы ваду.— Ідзі да нас.
Я праглынуў камок крыўды.
— Хадзем, ну, не злуйся!— збегшы ўніз, пацягнула яна за рукаў...
Гордасць мая некуды знікла, і я пакорна пайшоў за ёй.
— Мая калежанка Бэта! — адрэкамендавала яна мне Залкіндаву дачку.
Ад нечаканасці я не ведаў, як сябе паводзіць. А паненка не давала апамятацца. Яна зняла з пляча лейку і загадала:
— Ану, стань побач з Бэтай, я вас здыму!
— Бэтачка, на, здымі мяне з панам Янкам! Я яго навяла, толькі націсні спуск.
Дануся стала побач са мной. Дзяўчына нас шчоўкнула і вярнула апарат. Усё адбылося на працягу лічаных секунд.
— А цяпер на, раздушы!— працягнула мне жменю валоскіх арэхаў.
Дануся хацела пахваліцца, які я дужы. Мне было няёмка, я ўпіраўся.
— Сцісні, сцісні! — дамагалася яна настойліва, паклаўшы мне на далонь арэхі і загінаючы пальцы ў кулак.
Я паслухаўся, і арэхі луснулі з сухім трэскам.
— Бачыш? — пераможна зірнула яна на Бэту. Дзяўчына працягвала вывучаць мяне разумнымі карымі вачанятамі — такімі прыгожымі і выразнымі, якія бываюць толькі ў яўрэек.
— Пане Браніславе, сюды! — закрычала Дануся. Я зірнуў уніз. Там ішоў Любецкі.
Стаяла такая цяплынь, што хацелася разуцца, скінуць з сябе кашулю, а князь быў у новым цёмным касцюме, накрухмаленай кашулі і пад гальштукам. Крочыў ён павольна, як чалавек, які ў святочны дзень выйшаў прайсціся.
— А, сэрвус! — убачыў ён нас.
Яго яшчэ не хапала.
На ўзроўні маіх ног паказаліся бліскучыя залысіны, шыя і плечы.
— Дзень добры, панно Дануто! Дзень добры, панно Бэто!— час-та дыхаючы, праказаў Любецкі.— Го, панно Данка з фотаапаратам? Выдатна!
— А ў мяне плёнка скончылася! — пераможна, нібы з радасцю паведаміла яна.
— Шкада...— апёкся Браніслаў.
Толькі цяпер ён убачыў мяне і разгубіўся.
— Пан Янэк, знаёмцеся!
— Знаёмы...— прамямліў вечны студэнт з дурнаватай усмешкай.
— Вы ўжо знаёмы? — зрабіла вялікія вочы Дануся.
Ніхто ёй не адказаў.
Я за ім сачыў незалежнымі вачыма. Любецкі зрабіўся вартым жалю. Усё выглядала так, бытта тут стаяў настаўнік, якога вучань Браніслаў вельмі баіцца. Ён перайшоў амаль на шэпт:
— Панно Данко, вас можна на хвілінку?
— Калі ласка!— пераглянулася яна з Бэтай.— Прабачце, пане Янэк!
Я не паспеў адказаць: рэакцыя ў маёй галаве праходзіла замаруджана, усё адбывалася нібы ў сне.
Браніслаў павёў паненку ўбок, але Дануся весці сябе далёка не дазволіла.
— У тэатр, як дамовіліся?
— Вядома!— капрызна паціснула яна плечыкамі і вярнулася да нас.
— Бывайце! Мяне на Антаколі чакаюць нашы карпаранты!
— Калі ласка, клічце і іх сюды!
— Яны нешта арганізуюць!.. Прыемнай забавы! — кінуў ён, стараючыся не сустрэцца з маімі вачыма, і пайшоў.
Брэшаш, ніхто цябе не чакае. Заела самалюбства. З ахвотай ты пабыў бы тут, каб не я.