— Я такі ж грэшны, сынок,— уздыхнуў стары.
— Мы з жонкай ідзём з Мінска ў партызанскі атрад. Не проста ідзём — уцякаем. Я ўжо быў арыштаваны немцамі. За што — вы здагадваецеся. Цуд, што вырваўся. Другі арышт — і смерць. І мне і ёй. Дайшлі да вас. А сёння раніцою нейкі сукін сын пальнуў у нас. Раніў Аксану...
— Чакай. Дзе гэта было?
— Ды тут... у лесе, можа, вярсты дзве ў бок Мінска.
— Ён жонку тваю, а ты яго?
Шабовіч угледзеўся ў старога: як той адносіцца да смерці паліцая? Звестка аб смерці Гаўруса абляцела, выходзіць, наваколле, людскі тэлеграф безадказны. Не, у вачах дзеда нічога не адбілася — ні гневу, не спачування, ні ўхвалення. Гэта ўзбадзёрыла. Калі ўжо праўда — то праўда да канца.
— Вайна, дзед, хто — каго.
— З яго ж вінтоўкі?
— Са свайго пісталета.
— Вось як! — стары паглядзеў з большай цікавасцю, нават з затоеным захапленнем, так, прынамсі, здалося Шабовічу, і ён узрадаваўся: пашчаслівіла, выходзіць, натрапіў на свайго. Дзед цяжка ўздыхнуў: — Грахі нашы. Хто нягрэшны? Грэшны быў нябожчык. Крыўдзіў людзей... І бог убачыў. Што ж ты хочаш ад мяне?
— Каня, дзед. Нам трэба дабрацца да атрада... Дзядзюлі. Чуў?
— Не чуў.
— Канешне, прозвішча камандзіра не выдаецца — «Буравеснік» атрад.
— Не чуў. Далёка ён стаіць, атрад той?
— Канкрэтнага месца я не знаю... урочышча ляснога. Дарогу туды Аксана знае. Апошняя вёска на гэтай дарозе — Задвор'е...
— Далёка.
— Аксана пехатой туды хадзіла.
— Цяжка яна раненая?
— Я фельчар. Куля раздрабіла ключыцу...
— Хочаш пасадзіць яе на каня? Утрымаецца?
— Лепш на возе.
— Сам ты хадзіў? Прайсці ўсюды можна, а праехаць з возам... з раненым... Па дарозе ж трэба.
— Можа, лепш у бальніцу,— сказала жанчына.
— У бальніцу ёй нельга.
— У бальніцу нельга,— пацвердзіў стары, задумаўся, запусціўшы пальцы ў сівыя валасы, быццам адтуль хацеў выцягнуць рашэнне.
Шабовіч церпяліва пачакаў. Маўчанне зацягвалася.
— Выручай, бацька.
Зноў думаў стары, можа, цэлую мінуту. Асцярожна памагла яму жанчына:
— Без каня мы памром. Бацька стары, я хворая... Конь нас корміць.
— Я вярну. Каня я вярну!
— Эх, сынок. Табе я веру. Ды там не ты будзеш гаспадар. Ды і даехаць яшчэ трэба. Туды. Назад. Я нядаўна ад дачкі... ад Ганны два дні ехаў, а гэта ўсяго дваццаць вёрст. Часць нейкая ішла, казалі, карнікі. Дык лічнасць маю выяснялі. Мая барада ім не падабалася, шморгалі — ці не прыклееная. Смех і грэх. Як я зразумеў, адзін раіў: да сцяны мяне. А што ім стары, а што ім малы! Забылі бога. А на кожнай пражцы — Танька чытае па-іхняму — напісана: «З намі бог». Куды ж ён глядзіць, бог ваш?
— Не гняві бога, бацька.
— Ды не гняўлю я, дачка. Малюся. Бачыш, навуку яго спасцігаю,— апусціў руку з галавы, паклаў на Біблію.— Да смысла жыція і смерці дайсці хачу.
Шабовіч каўзануўся на ўслоне.
«Ты, стары філосаф, да сэнсу даходзіш, а там чалавек пакутуе... дарагі мне чалавек».
Дзед як прачытаў яго думку. Адкінуў галаву да сцяны, абклеенай даваеннымі газетамі, многа дзе з белымі «заплатамі» — лісткамі ў клетачку з вучнёўскага сшытка; няцяжка здагадацца, што залеплівалася.
Звярнуўшы ўвагу на газеты, Шабовіч яшчэ больш паверыў у старога: чалавек, які акуратна чытаў савецкія газеты, не можа не верыць у нашу перамогу.
Аднак які цяжкадум, як зацягвае адказ на яснае, як божы дзень, пытанне.
Стары адарваў галаву ад сцяны, нахіліўся і глуха, ледзьве не шэптам, сказаў у Біблію:
— Мар'яна, а можа, прытулім яе ў нас, пакуль... як імя тваё?
— Стась.
— ...пакуль Стась да сваіх не сходзіць.
Жанчына пырхнула, што падстрэленая нязграбная птушка,— узмахнула доўгімі рукамі мала не да столі.
— З нашымі суседзямі! Бацька!
— Цішэй ты! — і да Стася, ціха: — Суседзі ў нас паганыя. З горада прыехалі. Злыя яны на нашу ўладу. Але ў паліцыю не ідзе. Памагаты мой — хаты рубім. Будуюцца некаторыя,— і зусім шэптам, зірнуўшы ў акно: — Шпіён Хаданок. Запомні: Ха-данок. Перадай сваім.
Стары вылез з-за стала, наблізіўся да дачкі.
— Мар'яна, а, Мар'яна! Адвядзі ты іх да Ганны. Там будуць знаць пра атрад. На дваццаць вёрст бліжэй...
— Бацька! Што гэта вы робіце? Дачкі роднай не шкадуеце. Яна са сваімі партызанамі рады не дае, а вы ёй падкінеце праўдных партызан.
— Што будзе — тое будзе! Бог не выдасць — свіння не з'есць. Вязі, Мар'яна. Вязі. Бог залічыць нам за гэта. Ды і людзі... Пашчасціла табе, хлопец. А мог трапіць да яго... праз два двары...