У лесе — што ў лазні, вільготна, душна. Толя цяжка дыхаў, як стары, пацеў. Наліцкую гэта занепакоіла.
«Ці ў парадку яго лёгкія?»
Яна саромелася прызнавацца самой сабе, але быў у яе своеасаблівы «комплекс»: яна баялася хворых; зрэдку нават адважвалася пажартаваць, што міласэрнай сястры з яе не атрымалася б.
«Я па сваёй псіхалогіі — міласэрны брат, улавіце розніцу»,— сказала яна неяк свайму былому сакратару райкома.
А яшчэ яна не любіла патлівых. Даўно, можа, гадоў пятнаццаць назад, калі яшчэ вучылася, маці пачала з ёй гаворку пра замуства: ці ёсць у яе жаніх? Па ўзросту варта мець. Не вельмі цнатліва яна адказала:
«Мне брыдка падумаць, што трэба класціся спаць з мужчынам. Ад іх потам пахне, тытунём і... гарэлкай».
Маці паглядзела на яе з трывогай, са шкадаваннем, як глядзяць на хворае дзіця, сумна паківала галавой:
«Дурная ты, дурная, Алька».
А ёй спадабаўся ўласны адказ, і яна бадай з гонарам, з маральнай перавагай паўтарала яго сваім аднакурсніцам, у якіх голавы былі начынены думкамі пра хлопцаў. Дзяўчаты весела рагаталі. А ўедлівая, бадай, злосная і зайздросная, можа, з-за сваёй непрыгожасці Жанна Шкаруба адказвала:
«Не слухайце вы яе. Яна самая большая грэшніца з усіх нас».
Жанна, кажуць, двух мужоў памяняла. І Але часам хацелася сустрэцца і гэтак жа ўедліва спытаць:
«Дык хто з нас грэшніца?»
Аднак пазваніць Жанне, калі наведвалася ў Мінск, баялася: на гэтае пытанне Жанна можа такое адказаць, што не парадуешся. Здзівілася: чаму ў гэтым душным лесе прыйшлі ў галаву такія мізэрныя, проста ганебныя для яе становішча думкі? Увогуле пасля сходу на заводзе, дзе выбіралі Ліхача, да яе часцей, чым раней, прыходзяць бабскія думкі. І яна злавала. На сябе. І на яго. На яго завошта?
Толя закашляўся.
«Трэба сказаць Баброўку, каб патрабаваў ад шафёраў медыцынскія даведкі».
Але тут жа зразумела, што гэта неразумна. Якая дзікая думка можа ўзнікнуць у другога сакратара, які любіць, праўда, даволі далікатна, памусоліць жаночую тэму. Дзіўна для яе: быццам людзі толькі гэтым і жывуць — каханнем, жаніцьбай, замуствам, узаемаадносінамі полаў. Яе гэта цікавіць толькі ў плане работы — клопатаў пра загсы, радзільныя дамы, яслі, сады.
— Што, Анатоль, кашляеш? Як дзед. Глядзі, машына закашляе.
— У мяне алергія на елку. З маленства. З-за мяне ў доме ніколі не ставілі ёлку. Праўда, у арміі ў лагеры мы жылі ў яловым лесе — і нічога. Армія ад усяго вылечвае. Наш начальнік медсанчасці казаў, што алергія — панская хвароба.
Ала Уладзіславаўна пачула зноў пах свінарніка і жорстка, з асуджэннем, падумала пра сябе:
«У цябе, дарагая, часам не панская хвароба?»
— Многа такой дарогі?
— Тры кіламетры.
— І нікому не прыйшло ў галаву выпраміць яе і замасціць? Хаця б гравій насыпаць.
— Дык другі ж раён.
— Раён другі, а людзі нашы. Дзелім горш, чым суседнія недружалюбныя дзяржавы,— і цвёрда вырашыла::— Дарогу мы тут зробім!
— Во людзі дзякаваць будуць,— узрадаваўся Толя, хоць не пакідала яго трывога за магчымую сустрэчу з нявестай.
Нарэшце выехалі з лесу на прырэчны прастор. І хаця ракі не было яшчэ відаць, але, здаецца, подых яе Ала Уладзіславаўна адчула высунутай з кабіны рукой. А ў сэрцы ажно зашчымела ад успаміну: такі дняпроўскі прастор бачыла яна штодня з акна кватэры ажно цэлыя тры гады. Бяскрайнасць неба, бясконцы паток вятроў, блізасць вады, стагі сена — як кінуць вокам, што старажытныя вартавыя вежы.
Тут, праўда, не луг — высокі бераг, пясчаны, але на ім такія ж адзіночныя дубы, лазняк у нізінах, як і там на высокім беразе за лугам. Прыбярэжжы вялікіх рэк падобныя і ў той жа час непаўторныя, кожнае запамінаецца нейкай адметнасцю.
Дарогу разбілі так, што пад узгоркам «Волга» забуксавала ў пяску. Ледзьве вылезлі. Злева пад дубамі стаяла добрая сотня машын. Далей хадзілі мужчыны і жанчыны ў плаўках і купальніках. І хоць з двух бакоў — як кінуць вокам — таксама стаялі адзіночныя машыны, уздоўж берага, безумоўна, Наліцкая вырашыла, што ёй лепш не ехаць туды, дзе напэўна паабапал дарогі ляжаць адпачываючыя.
Узышла на ўзгорак і ўбачыла тое, з-за чаго едуць сюды людзі за сорак вёрст.
Рака пракапала сабе новае рэчышча там, на лугавым беразе, пакінуўшы тую абмялелую, але чыстую, незарослую травой старыцу. Але, мабыць, самае прываблівае — даўгія палосы пяску і тут, пад абрывам, і на другім баку старыцы, на маляўнічым востраве паміж старым і новым рэчышчамі. Пясок надзіва чысты, як знарок намыты, буйны — што бітае шкло,— ажно іскрыўся на сонцы, сляпіў вочы праз акуляры; цёмных Ала Уладзіславаўна не насіла, не магла глядзець на затуманены свет; любіла ўсё натуральнае.