Музыка заіграла вальс. Марыя нясмела сказала Лявону:
— Мо патанцуем трохі?
Лявон кіўнуў галавою, згаджаючыся. Хваля захаплення гэтым маленькім, цвёрдым дзяўчом абліла ягонае сэрца. Якой трэба было ёй быць цвёрдай, каб усе гэтыя гады так стаяць на сваім.
Ён вывеў яе пад руку з-за фікусаў, i яна нясмела паклала яму руку на плячо. Яна нават не глянула ў той бок, дзе сядзела кампанія.
— Чорт пабяры, — сказаў у захапленні Лявон. — Сапраўдная рэдкасць вы, вось што.
Ён паглядаў скоса на кампанію i бачыў, як яны вырачылі вочы, калі ён, дачакаўшы такта, вывеў дзяўчыну на сярэдзіну пляцоўкі. Валасы Марыі на паваротках ледзь адчувальна датыкаліся да яго шчакі.
І глядзела яна на яго з кранаючым даверам, такімі дзіцячымі, зачараванымі вачыма, што ў Лявона сэрца зайшлося ад радасці i жаху: а раптам ён не варты гэтага, не апраўдае гэты давер.
Ён бачыў, што i тыя, за сталом, заўважылі гэта. Грабоўскі заскроб шчаку кончыкамі пальцаў, i ў голасе яго адчулася небывалае здзіўленне:
— М-да.
— М-да, — у тон яму, але з'едліва працягнуў Моршч.
— Пажартавалі, — сказаў Грабоўскі.
Запанавала маўчанне. Пасля Моршч рэзка кінуў:
— Так, пажартавалі. Бачыце цяпер ці не? Права на казку прадалі, а гэты чакаў — i дачакаўся. Я ж казаў, што вы застанецеся ў дурнях нават i з практычнага боку.
I з'едліва:
— Вялікі сэрцазнаўца, рэжысёр. Не мог душы гэтай дзяўчыны разгледзець. A гэты, паэцік даверлівы, ёлуп у сардэчных справах — гэты разгледзеў. Варта было, бо гэта... ах, якая дзяўчына! "Купілі" што называецца чалавека, зрабілі яму горш сваім неразумным.жартам. Над кім, пытаюся я вас, будзе цяпер Мінск смяяцца, га?
Грабоўскі пачырванеў. Сядзеў, не зводзячы вачэй з танцуючай пары, на якую многія ў рэстаране пазіралі цяпер з адкрытым захапленнем.
— А глядзіць як, — сказаў ён, — вось каб на мяне...
— Рылам не выйшаў, — падкалоў крытык. — Не для цябе кармушку ставілі.
Калі яны адыходзілі з рэстарана, Грабоўскі спыніў Моршча i вельмі цixa сказаў яму:
— Даруй, Вінцук, я быў дурань i, шчыра кажу, свіння. Хочаш, я папрашу прабачэння ў Касачэўскага.
— Нашто? — прагудзеў Моршч. — Ты ж iм горш зрабіў. I не лезь ты да ix, iм зараз i без нашых храп добра.
Грабоўскі прамаўчаў i толькі пасля сказаў цixa i ўпэўнена:
— Трэба верыць.
А Марыя і Лявон даўно ўжо ішлі па беразе мора ўсё далей ад горада. Maўчaлi. Ён проста трымаў яе пад руку i ішоў далей i далей ля гэтага мора, што слаба ўздыхала пад бледным паўночным небам.
Толькі пасля сказаў:
— Дзякуй яму, гэтаму дурню.
— Дзякуй гэтаму "Лятучаму Галандцу", — сказала яна. — Такія вялікія гарады i так губляюцца ў ix людзі. І вось з карабля-прывіду прыйшоў ліст. Добрыя-добрыя старыя начоўкі.
— Вы зусім не такая сёння, — ціха сказаў ён. — Вы такая пакорлівая лёсу, і гэтаму небу, і мору.
— Так, — сказала яна. — Можна хоць тут апусціць рукі, адчуваць сябе звычайнай, слабай дзяўчынай.
Касачэўскі павярнуўся да яе, да любых стомленых вачэй у зорным сяйве небагатага неба.
— Марыя, — цвёрда i любоўна сказаў ён. — Мне не хочацца расставацца з вамі, Марыя. Мы ведаем адно аднаго не тры дні, а трыста год. Iсці другой вуліцай, не ведаць вас, забыць пра вас — гэта будзе няшчасцем.
Яна ў адказ апусціла вei i ледзь чутна абапёрлася на яго руку.
Непрыкметна ўздыхала спакойнае мора, коцячы з глыбінь на пясок ашчапкі янтарнага палаца, разбітага некалі з-за першага на зямлі моцнага кахання. У бірузовым тумане, у лёгкім вэлюме, што ўкрываў сонныя воды, імчаліся недзе ў моры караблі-прывіды.
Алесь Наўроцкі
Некалькі згадак
На Белай Русі — зямлі маіх продкаў — непадалёку ад гарадка Мір на захадзе серабрыцца Уша, трохі далей — Сервеч. Недзе на сярэдзіне між гэтымі рачулкамі, прытокамі Нёмана, узвышаецца валун. За больш чым мільён гадоў пяць разоў распаўзаліся па Еўропе ледавікі, шліфуючы і пераціраючы абломкі горных парод, спуджваючы статкі мамантаў і насарогаў, выворваючы глыбокія даліны, пакідаючы пасля сябе азёры, рэкі і валуны.
Апошні вюрмскі ледавік амаль не закрануў Гродзеншчыну. Значыць, валун, што ўзвышаецца між рачулкамі, занесла перадапошняе Вялікае абледзяненне, якое было трыста тысяч гадоў таму, калі змрочныя пушчы маўчалі: валасатыя рукі яшчэ не замахваліся крамянёвай сякераю і не высякалі дубіны.
Чаго толькі не бачыў гэты трохметровы кавалак Скандынавіі на сваім вяку!
Бачыў ён нема разяўленых ад спалоху і здзіўлення маіх продкаў, што асцярожна падсоўваліся да хвоі, у якую толькі што грымнула з неба нешта сляпучае, вогненнае, тое, ад чаго чырвона трашчаць і абвугліваюцца сукі і галіны, што прыемна грэла.
Мінаюць тысячагоддзі, а валун камянее на адным і тым жа месцы, і чалавек, ідучы, апіраўся і апіраецца аб яго, скідваючы са сваіх плячэй то кавалак маманта, то кошык з балотнай рудой, то рыбацкую сетку, то мяшок мукі. Хто ведае, магчыма, які-небудзь князь і яго дружыппікі, вяртаючыся з паходу, раздзьмухвалі пры ім гарачае вуголле, смажылі медзвяжаціну, а пасля вячэры спалі, палажыўшы галовы на сёдлы.
Валун не скажа нам пра гэта.
Але вось некалькі згадак:
Трынаццатае стагоддзе
1263 год.
Іскрыцца раса вакол і ціўкаюць птушкі. Пад гулкі тупат насустрач Даўманту, што прыгнуўся ў сядле, ляціць зялёнае галлё хвой.
Дзён колькі таму Міндоўг, вялікі князь Вялікага Літоўскага княства, паслаў Даўманта разам з войскам за Дняпро. На адным з прывалаў, калі забулькала ў катлах пшонная каша, Даўмант украдкаю адвязаў ад хвоі свайго каня, ускочыў на яго і прышпорыў назад, у зусім процілеглы бок. Конь нясе яго назад — да Літвы, да Кернова, дзе на кургане, на беразе Віліі, узвышаюцца зубчатыя сцены замка.
Мінулым летам у гэтым замку памерла жонка Міндоўга. Даўмант на пахаванне не паехаў, а паслаў туды сваю Алісу. Як-ніяк яго жонка Аліса была сястрою нябожчыцы. Як перадалі потым Даўманту — жрацы доўга і слёзна славілі княгіню ў малітвах, нарэшце паднялі яе на плечы, панеслі ў поле і апусцілі ў падпаленае ламачча, куды паляцелі рэчы нябожчыцы, а таксама лапы мядзведзя, каб было ёй чым лезці на гару, калі бог пакліча на споведзь. Як перадалі потым Даўманту — за памінальным сталом, дзе ўсе елі моўчкі, дзе жрэц спяваў малітву і кідаў пад стол яду, каб падсілкавалася душа нябожчыцы, захмялелы Міндоўг, седзячы побач з яго жонкаю Алісай, непрыкметна апусціў сваю валасатую руку на Алісіна калена. Фурман з таго пахавання прыехаў дадому адзін — без Алісы. Ашпараны навіною Даўмант сарваў са сцяны меч і, як стаяў, амаль голы, кінуўся да каня, але на ім ён так і не дамчаў: спуджаны воўкам конь скінуў яго на паўдарозе... Даўмант месяцы два не мог ступіць нагою, скрыгатаў зубамі і ў мёртва-апусцелым пакоі крамсаў мячом адзінае, што асталося ад жонкі,— Алісін куфар.
Да замка Міндоўга ён прыдыбаў тады трохі ахалоджаны, але ўсё ж стражнікі ля замкавай брамы пакасіліся і адшпілілі ад яго пояса меч. Насустрач свайму былому мужу на высокі ганак харом выйшла Аліса, трымаючы на ланцуту прыручанага здаравеннага мядзведзя. Яна кінулаяму ўсяго тры-чатыры словы і, як бы апраўдваючы сябе, падхапіла на рукі маленькага сына Міндоўга. Мядзведзь бразгаў перад ім ланцугом і шчэрыў зубы. Даўмант пастаяў, потым моўчкі павярнуўся і панёс свой гонар да замкавай брамы. Яго аклікнулі. З вышыні замкавай вышкі трохі весела, але разам з тым і вінавата, галёкаў яму Міндоўг: маўляў, пачакай, будзь госцем, пагаворым. Даўмант толькі адвярнуўся моўчкі. Ля замкавай брамы яму аддалі яго меч.