«Бачыць бог, не вінавата перад братам. Добра зладжан
Нагавор ліхі. Мне бачна тут паклёпніка рука!»
Як пакінуў ты царэўну, засталася ў тым жа стане,
З-пад падоранага шалю вочы бліскалі яе.
Тут Давар прыбегла раптам з крыкам дзікім, апантаным:
«Ты, распусніца, падкопы распусціла тут свае?!
На забойства ты, пачвара, падштурхнула амірбара!
І за гэта паплаціцца я павінна галавой?
Ты зрабіла, каб сястрыца стала братавай ахвярай!
Дык жа ведай: Тарыэлю не спаткацца век з табой!»
І, царэўну паваліўшы, стала біць яе няшчадна,
Шаль сарвала, выскубала ў дзікім гневе валасы.
Моўчкі ўсё цярпела дзева, не чакала слоў спагадных,
Заступіцца ж за царэўну я зусім не мела сіл.
Тут з'явіліся на вокліч два рабы чарней ад сажы,—
Гэткіх вырадкаў ніколі не было йшчэ на зямлі! —
Ў паланкін штурхнулі груба сонца-дзеву тыя каджы,
Не зважаючы на стогны, прэч яе павалаклі.
Ім Давар сказала: «Кіньце вы яе ў бяздонне хваляў.
Хай вады не ўбачыць чыстай, смагу з вуснаў каб сагнаць».
Тыя ж, вышчарыўшы зубы, нешта глуха мармыталі.
Скамянела я ад страху, хоць было мне лепш сканаць.
І павезлі яе морам у нязнаныя краіны.
Кадж-Давар тады сказала: «Засталося мне адно:
Чым сканаць ад царскай помсты, лепей мне самой загінуць!»
І ад роспачы вялікай усадзіла ў сэрца нож.
Дык чаму ж цябе не дзівіць, што жывой я засталася?
Што вястункаю няшчасця я стаю перад табой?
Разлучы з душою цела, бо ад гора я змаглася».
Горка плакала дзяўчына, працінаў мне сэрца боль.
Я сказаў: «Не плач, сястрыца, ты ні ў чым не вінавата.
Я знайду сваю царэўну, не схаваць яе нідзе —
Ні на моры, ні на сушы, ні ў пячорах гор пакатых!»
Так сказаў — і маё сэрца стала каменя цвярдзей.
І хаця, працяты горам, я дрыжаў, бы ў ліхаманцы,
Сэрцу я сказаў: «Даволі! Ты абдумайся, вар'ят!
Лепш яе шукаць бясконца, пакараць тых ашуканцаў.
Дык збяры сяброў, што змогуць за цябе гарой стаяць!»
Сотні паўтары адважных я сабраў сабе ў дружыну
І, надзеўшы ўсе даспехі, сеў на шпаркага каня.
Смела рушылі ў дарогу мы, пакінуўшы цвярдыню,
І дамчаліся да мора на змярканні ціхім дня.
Селі ў судна мы з дружынай, паплылі далёка ў мора.
Я дапытваўся дарэмна ўсіх, хто нам насустрач плыў.
Не сустрэў нідзе і следу я царэўны ў тым прасторы,—
Міласэрны бог, напэўна, пра мяне зусім забыў.
Год мне здаўся, нібы дваццаць — быў такім бясконца доўгім.
Той, хто бачыў дзеву-сонца, не прысніўся і ўва сне.
Смерць дружыну ўсю скасіла, не было канца дарогі.
Насланнё, відаць, ад бога — дык чаго пярэчыць мне!
Вандраванні мне абрыдлі, і да берагу прыстаў я,
Стала сэрца, нібы ў звера, пазбягаць я стаў людзей.
Разышліся ўсе, хто выжыў. Не аддаўся я адчаю —
Не пакіне бог стварэння, што гібее ў бядзе!
Двое слуг, Асмат дзялілі долю горкую, цяжкую,
Мне былі яны ўцехай і падмогаю маёй.
Вестачкі ж вагою з драхму пра каханую не чуў я,
Толькі слёзы, боль і смутак замянялі мне спакой!»
СКАЗ ПРА НУРАДЗІН-ПРЫДОНА, ЯКОГА СУСТРЭЎ ТАРЫЭЛЬ
«Ехаў я аднойчы ноччу. Ўранку ўбачыў сад над морам.
Горад быў відаць здалёку. Тут жа — рад пячор між скал.
Я людзей не прагнуў. Сэрца мне спаліў пакуты горан.
Дрэвы ўбачыў, злез з каня я і спыніўся на прывал.
Падсілкоўваліся слугі. Я ж заснуў — зваліла стома.
Абудзіўшыся, адчуў я ў сэрцы жаль, у зрэнках змрок,
Бо ні чуткі, ні пагудкі доўгі час не чуў я з дому,
Бег па полі, бег па долу слёз нястрыманы паток.
Раптам крык пачуў я, глянуў і заўважыў верхавога,—
Ён імчаўся каля мора, ён стагнаў ад цяжкіх ран,
Ён трымаў мяча абломак, арашаў крывёй дарогу,
Пагражаў камусьці злосна і кагосьці дакараў.
Падганяў ён варанога,— конь той зараз пада мною,—
Ён раз'юшанай віхурай стараною праляцеў.
Я паслаў слугу спытацца: хто разгневаў так героя?
Перадаць «Хачу сустрэцца я з табой, адважны леў!»
Не схацеў размову весці ён, відаць, з маім слугою.
На каня тады я ўскочыў, сам памчаўся даганяць.
Крыкнуў: «Віцязь, прыпыніся, раскажы мне, што з табою?»
Слоў маіх адчуўшы шчырасць, ён спыніў свайго каня.
Глянуў: «Бог цябе, напэўна, надзяліў такой красою!»
І сказаў: «Цяпер паслухай споведзь сумную маю:
Львом мой вораг аказаўся,— я ж лічыў яго казою!
Здрадай ён мяне адолеў — быў бяззбройны я ў баю!»
Адказаў я: «Не хвалюйся, адпачнем у гэтым гаі.
Віцязь мужны не сагнецца пад ударамі мяча!»
Дружна, быццам бацька з сынам, побач ехалі ў тым краі;
Я здзіўляўся прыгажосці і агню ў яго вачах.
Паміж слуг маіх быў лекар. Ён агледзеў пільна раны
І, дастаўшы стрэл асколкі, іх абмыў і завязаў.
Я спытаўся: «Хто ты будзеш? Хто параніў? Кім ты гнаны?»
І тады з журбой і скаргай ён пра ўсё мне расказаў.
«Я не ведаю,— сказаў ён,— хто ты, слаўны спадарожнік.
Ад чаго, як воск, растаў ты? І які раней ты быў?
Ружы шчок чаму зжаўцелі, змерк агатаў зірк трывожны?
Запаліўшы, нібы свечку, бог чаму цябе згасіў?